PRIMS Full-text transcription (HTML)
[1]
LEICHPREDIGT
Auß dem 25. Capitel S. Matthæi / Von den Centnern / welche der Herr ſeinen Dienern außgethan.
Gehalten den 4. Auguſti dieſes 1609. Jahres / bey dem Begrebnuß des Ehrwirdi - gen vnd Wolgelehrten Herrn PETRI ARTOMII geweſenen Polniſchen Predigers in der Koͤniglichen Stadt Thorn in Preuſſen
(Apocal. 2. Cap. )
Sey getrew biß an den Todt / So wil ich dir die Krone deß Lebens geben.
ThorunGedruckt durchAuguſtin Ferber1609.
[2][3]

Den Erbarn vnd Wolgeachten Johann / Peter / Chriſtoph vnd Stentzel Gebruͤdern: So wol den Tugent - ſamen Jungfrawen Sophia / Anna / Catharina / Eliſabeth / Barbara Geſchwiſtern / Seligen Herrn PETRI ARTO MII, weiland Polniſchen Predigers in der Alten Stadt Thorn / nachgelaſſenen Kindern / meinen guͤnſtigen vnd gutten Freunden. Gottes Gnade ſampt Wuͤndſchung aller gluͤckſeligen Wolfart zuvor.

ERbare / Wolgeachte / Liebe / Guͤnſti - ge vnd gutte Freunde / Schmertzlich iſts / wenn gute Freunde / bekandten vnd verwandten / durch den zeitlichen Tod geſcheiden werden. Noch ſchmertzlicher iſts / wenn ſolchs ploͤtzlich vnd vnverſehens geſchiehet / wie es die taͤgliche erfahrung gnugſam bezeuget. Nachdeme denn ewer lieber Vater ſeliger der Ehrwirdige vnd Wolgelehrte Herꝛ Petrus Arto - mius vor etlichen tagen auch ſeinen Abſchied auß dieſer Welt durch den zeitlichen Tod genommen / vnd aber ſolches vnverſehens vnd geſchwinde zu - gangen / Denn inner fuͤnff Stunden iſt Er ge - ſund / kranck vnd tod geweſen / So iſt wol zuer -A ijachten /[4]achten / das ſolches Euch ſaͤmptlichen / als ſei - nen lieben Kindern / wie auch andern frommen Chriſten / nicht wenig ſchmertzen bringt / das jhr ewres lieben Vaters als ewres nechſt Gott be - ſten freundes auff erden ſo ploͤtzlich beraubet ſeid. Jhr werdet euch aber auß Gottes Wort zube - ſcheiden haben / das wir Menſchen nun mehr alle ſterblich ſein / Hebr. 9. vnd ſolches nicht ohne ge - fehr / ſondern durch Gottes verhengnis geſchie - het / der leſt die Menſchen ſterben / Pſal. 90. Das auch ein jeglicher ſeine beſtimmete zeit zu leben vnd zu ſterben hat Hiob. 14. Cap. Vnd das ein ſchneller vnverſehener tod den gleubigen from̃en Chriſten nicht ſchaͤdlich / ſondern viel mehr froͤm̃ - lich vnd gut iſt / Sintemal ſie fuͤr dem Vngluͤcke weggerafft vnd zu ruhe vnd zu frieden kommen. Eſaiæ 56. Repentina mors innocentibus optanda, no - centibus metuenda eſt, ſagt Fr. Petrarcha. Vnd end - lich / das widerkommen frewde bringt / Vnd jhr ewren lieben Vater am Juͤngſten tage auch wer - det widerbekom̃en / vnd mit jhme fuͤr dem HErꝛn wandeln in regione vivorum, im lande der lebendi - gen. Darumb jhr als Chriſten ewre trawrigkeit werdet durch Gottes Gnade alſo wiſſen zu mo - deriren / das jhr euch widerumb troͤſtet / wie Sy - rach am 38. Cap. vermanet. Denn das vbermaͤſ - ſige trawren mit des HERRN Chriſti weinenkeines[5]keines weges kañ noch ſoll beſchoͤnet werden / wie Baſilius ſagt. Vnd demnach jhr vergangene ta - ge vmb eine Abſchrifft der Leichpredigt / die Jch bey dem Begrebnus ewres lieben Herꝛn Vatern ſeligen gethan / bitlich bey mir angehalten / auch andere guthertzige leut ſolches geſucht: Als habe Jch gedachte Leichpredigt / ſo viel ich mich erin - nern koͤnnen / auffs Papir gebracht / vnd vberſen - de euch derſelben / ſo gut als ſie Gott beſcheret / eine Abſchrifft. Wollet dieſelben zur anzeigung des gu - ten vernemens / ſo zwiſchen mir vnd ewrem lieben Herꝛn Vater ſeligen / wie auch den andern Herꝛn Collegis geweſen / guͤnſtig an vnd auffnemen. Gott verleihe ferner in vnſer Kirchen / das wir alle moͤ - gen deme nachſtreben / das zum friede vnd zur beſ - ſerung vntereinander dienet Rom. 14. Hiemit euch Goͤttlicher Gnaden vnd mich in ewre Gunſt befehlend / Datum Thorn den 21. Auguſti Anno 1609.

E. E. G. Williger freund Martinus Triſnerus Prediger in der Alten Stadt Thorn. 〈…〉〈…〉

A iijMatthæi[6]
Matth. XXV. GLeich wie ein Menſch / der vber Landt zoch / ruffete ſeinen Knechten / vnd thet jhnen ſeine guͤtter ein. Vnd einem gab er fuͤnff Centner / dem andern zween / dem dritten einen / einem jedern nach ſeinem ver - moͤgen / vnd zoch bald hinweg. Da gieng der hin / der fuͤnff Centner empfangen hatte / vnd handel - te mit denſelbigen / vnd gewan andere fuͤnff Cent - ner. Deßgleichen auch der zween Centner em - pfangen hatte / gewan auch zween andere / Der aber einen Centner empfangen hatte / gieng hin vnd machte eine grube in die Erden / vnd ver - barg ſeines Herꝛn geld. Vber eine lange zeit kam der Herꝛ dieſer Knechte / vnd hielt rechen - ſchafft mit jhnen. Da trat herzu / der fuͤnff Cent - ner empfangen hatte / vnnd legete andere fuͤnff Centner dar / vnd ſprach: HERR / du haſt mir fuͤnff Centner gethan / Sihe da / ich habe damit andere fuͤnff Centner gewonnen. Da ſprach ſein Herꝛ zu jhm / Ey du from̃er vnd getrewer Knecht / du blſt vber wenigem getrew geweſt / Jch wil dich vber viel ſetzen / Gehe ein zu deines Herꝛn frewde. Da trat auch herzu der zween Centner empfan -gen hat -[7]gen hatte / vnd ſprach: Herꝛ / du haſt mir zween Centner gethan / Sihe da / ich habe mit denſel - ben zween andere gewonnen. Sein Herꝛ ſprach zu jhm: Ey du frommer vnd getrewer Knecht / du biſt vber wenigem getrew geweſen / ich wil dich vber viel ſetzen / Gehe ein zu deines Herꝛn frew - de. Da tratt auch herzu / der einen Centner em - pfangen hatte / vnd ſprach: Herꝛ / ich wuſte / das du ein harter Mann biſt / du ſchneideſt wo du nicht geſeet haſt / vnd ſamleſt wo du nicht geſtre - wet haſt / vnd furchte mich / gieng hin / vnd ver - barg deinen Centner in die Erde. Sihe / da haſtu das deine. Sein Herꝛ aber antwortet / vnd ſprach zu jhm: Du ſchalck vnd fauler Knecht / wuſteſtu das ich ſchneide wo ich nicht geſeet habe / vnd ſamle da ich nicht geſtrewet habe / So ſolte - ſtu mein Geld zu den Wechslern gethan haben / Vnd wenn ich kommen were / hette ich das meine zu mir genommen mit Wucher. Darumb nemet von jhm den Centner / vnd gebets dem / der zehen Centner hat. Denn wer da hat / dem wird gege - ben werden / vnd wird die fuͤlle haben / Wer aber nicht hat / dem wird auch das er hat / genommen werden. Vnd den vnnuͤtzen Knecht werffet in die Finſternus / da wird ſein heulen vnd Zaͤnklap - pern.
Folget[8]

Folget die Erklerung auß die - ſem Text.

ES iſt eine gute vnd loͤbliche gewonheit / das man Gottfuͤrchtiger / from̃er vnd wolverdienter leute in allen ſtenden ehrlich vnd wol gedencke / nicht allein bey jhrem leben / ſondern auch nach jhrem tode. Davon wir in der heiligen Schrifft beydes befehl vnd auch Exempel haben. Als zun Ebreern Cap. 11. Gedencket an ewre Lehrer / die euch das Wort Gottes geſagt haben / welcher ende ſcha - wet an / vnd folget jhrem Glauben nach. Sonderlich aber leſt jhm ſolches angelegen ſein der weiſe Mann Syrach im 44. vnnd in den folgenden Capiteln / faſt biß ans ende ſei - nes Buchs / darinnen er gedachte vermanung beruͤhmeter leute zugedencken fleiſſig treibet / vnd dieſelbe mit vielen denck - wirdigen Exempeln erkleret. Laſt vns loben (ſagt er) die be - ruͤhmeten leute / vnd vnſere Vaͤter nach einander. Er ſetzet auch wichtige vrſach ſolcher vermanung / vnd zeiget an / das ſolches nicht allein den menſchen / derer man ehrlich gedencket / zu gute komet / als ein præmium virtutis, das iſt / eine beloh - nung der tugendt: ſondern Gott dem Herꝛn ſelbs / welcher ſeine vnendliche weißheit / herꝛliche macht vnd groſſe gnade an den menſchen beweiſet / ſie mit herꝛlichen gaben zieret / ſein werck durch ſie verrichtet / zu ſeinem lob vnd ehren / vnd der ſei - nen nutz vnd wolfart. Viel herꝛliches dinges / (ſagt Syrach) hat der Herr bey jhnen gethan von anfang durch ſeine groſſe macht. Hiemit ſtimmet auch vberein der Hocherleuchte Apoſtel Paulus 2. Corinth. 4. Cap. da er von ſeinem herꝛli - chen Apoſtelampt / vnd trefflichem erkentnus der Warheit re - det: Wir haben aber ſolchen Schatz (ſpricht er) in Jrꝛdi - ſchen gefeſſen / auff das die vberſchwenckliche Krafft ſey Got - tes / vnd nicht von vns.

So die -[9]

So dienet auch ſolches den andern zum guten Exempel. Denn wenn ſie hoͤren / das man wolverdiente Perſonen alſo ruͤhmet / werden ſie dadurch gleich angereitzet / in jhre fußſta - pfen zutreten / vnd jhnen in Gottes furcht / vnd allerley tugen - den nachzufolgen. Davon bey S. Paulo an die Philip. 4. Cap. feiner berieht zu finden. Lieben Bruͤder / Was warhafftig iſt / was erbar / was gerecht / was Keuſch / was lieblich / was wol lautet / Jſt etwa eine tugend / iſt etwa ein lob / dem dencket nach / ꝛc.

Nachdem wir denn jtzund einer verſtorbenen Perſon / die ſich vmb die Kirche Chriſti wol verdienet / den letzten dienſt leiſten / vnnd zu jhrem Ruhebett beleiten / darbey eine kurtze Leichpredigt zuthun begeret: wird vns niemand verargen / wenn wir derſelben auch in ehren oͤffentlich gedencken / die ga - ben Gottes / damit ſie begabet geweſen / an jhr erkennen vnd ruͤhmen / Gott zu ehren vnd vielen menſchen zu einem Exem - pel / Darzu vns wol dienen wird der jetzt verleſene Text auß dem 25. Cap. Sanct Matthæi / darinnen wir vernemen wer - den / Wo doch alle herꝛliche gaben vnd thaten der Menſchen in allen ſtenden herkommen / Wie dieſelben anzulegen vnnd zugebrauchen / Auch wie der rechte brauch ſolcher Gaben reichlich belohnet / Dargegen aber der mißbrauch gantz ernſt - lich vnd ſchrecklich geſtraffet wird. Wollen demnach auß gedachtem Text / fuͤr dißmal von folgenden Drey puncten handeln.

I. Erſtlich von den Centnern / welche der Herr ſeinen Dienern außgetheilet hat / was durch dieſelben bedeutet werde.

II. Zum andern / Wie die Knechte mit jhres Herrn Centnern ſind vmbgangen.

III. Zum dritten / Von der Rechnung / die der Herr mit ſeinen Knechten wegen der vntergebenen Centnern ge - halten hat.

BDavon[10]

Davon wollen wir kurtzlich vnd einſeltig handlen. Das es aber mit nutz beiderſeits geſchehen moͤge / wollen wir Gott den ewigen Vater in dem Namen ſeines lieben Sohnes Je - ſu Chriſti demuͤtiglich anruffen / das er vns hierzu ſeinen hei - ligen Geiſt vnd gnade mildiglich verleihen vnd geben wol - le / Amen.

Zum Erſten von den Centnern.

BElangend die Centner / die der HERR ſeinen Knechten außtheilet / die werden von den Alten Lehrern auff vngleiche weiſe gedeutet. Lutherus ſagt / Die Centner ſind daß befohlene Gottes Wort. Wir koͤnnen es ohne jemands nachtheil / Erſtlich von den Emptern vnd Staͤnden vnter den Menſchen / Darnach auch von den Ga - ben / die zu verrichtung eines jeden Standes nutz vnd noͤtig ſein / gar wol verſtehen. Denn ſo jemand zum Lehrampt in der Chriſtlichen gemeine beruffen wird / deme wird von dem Herrn ein Centner gegeben / vnd vertrawet / nemlich das Wort Gottes / durch welches jhme Gott der Herr allhier auff Erden ein Volck ſamlet / welches jhn erkennet / anruffet / lobet vnd preiſet / hie zeitlich vnd dort ewiglich / wie Eſaiæ 51. Cap. Gott der Herr ſagt: Jch lege mein Wort in deinen Mund / vnd bedecke dich vnder dem Schat - ten meiner Hende / Auff das ich den Him̃el pflan - tze / Vnd die Erde gruͤnde / vnd zu Zion ſpreche / Du biſt mein Volck: Vnd im Propheten Malachia 2〈…〉〈…〉 Cap. Des Prieſters lippen ſollen die Lehre bewa - ren / das man auß ſeinem Munde das Geſetze ſu - che / Deñ Er iſt ein Engel des HERrn Zebaoth. Das iſt nu ein Centner / welchen Gott ſeinen Dienern denLehrern[11]Lehrern in der Chriſtlichen Kirchen gibt / nemlich ein Buch / die Bibel oder das Wort Gottes / darauß ſie jhre Zuhoͤrer vnterrichten ſollen / wie ſie recht gleuben / Gottſelig leben / Gotte dienen vnd ewig ſelig werden koͤnnen.

Alſo gibt dieſer HERR der weltlichen O - brigkeit jhren Centner / das iſt ein Schwerd / eine euſſerliche Macht / Gewalt / Anſehen vnd Zwang / dadurch die frommen geſchuͤtzt / gehandhabt vnd belohnet / Die boͤſen aber zu ruͤck gehalten vnd ernſtlich geſtrafft werden. Von dieſem Centner ſtehet geſchrieben zun Roͤmern 13. Cap. Die Gewalti - gen ſind nicht den gutten Wercken / ſondern den boͤſen zu fuͤrchten. Wiltu dich aber nicht fuͤrchten fuͤr der Obrigkeit / ſo thue guttes / ſo wirſtu lob von derſelben haben / Denn ſie iſt Gottes Die - nerin / dir zu gut. Thuſtu aber boͤſes / ſo fuͤrchte dich / Dann ſie tregt das Schwerd nicht vmb ſonſt. Sie iſt Gottes Dienerin / eine Racherin zur ſtraffe vber den / der boͤſes thut. Wie auch in der Er - ſten Epiſtel Sanct Petri 2. Cap. von ſolchem Centner ge - ſchrieben ſtehet.

Es bedencket auch dieſer HERR den Hauß - Standt mit einem Centner / nemlich mit einem Pflug / das iſt / allerley Arbeit / Nahrung vnd Handthierung / damit ſie ſich ſampt den jhren ehrlich Ernehren / auch den Lehr vnnd WehrStand darvon vnterhalten koͤnnen / wie Gott im Er - ſten Buch Moſis 3. Cap. ſagt: Jm ſchweiß deines Angeſichts ſoltu dein Brot eſſen / biß das du wi - der zur Erden werdeſt / davon du genommen biſt. vnd im 128. Pſalm. Du wirſt dich nehren deinerB ijhende[12]hende Arbeit / etc. Von vnterhaltung aber des Lehr vnd WehrStandes findet man 1. Corinth. vnd Rom. 13. wei - tern bericht.

Darnach koͤnnen auch ſolche Centner ver - ſtanden werden von den Gaben / die da zu verrichtung eines jedern Standes nutz vnd noͤtig ſein / denſelben Chriſtlich vnd Gottſelig / ehrlich / nutzlich / vnd wol zufuͤhren. Soll ein Leh - rer in der Kirchen mit nutz vnd frucht Predigen / ſo bedarff Er einen Centner darzu / das er (1. Timoth. 3) Lehrhafftig ſey / Das ein Weltlicher Regent im Lande oder in der Stadt wol regiere / Das die Haußhaltung wol gefuͤhret werde / das ſind alles Centner / die der Herr ſeinen Knechten außtheilet / Joan. 15. Jch habe euch erwehlet vnd geſetzt / das jhr hingehet vnd frucht bringet / vnd ewre frucht bleibe. Pſal. 127. Wo der HERR nicht das Hauß bawet / etc.

Es koͤnnen auch die Centner wol verſtanden werden von den dreyerley Bonis oder Guͤttern / Als da erſt - lich ſind Bona Animi, die Guͤtter des Gemuͤths / als Weiß - heit / Verſtand / Geſchickligkeit. Darnach Bona Corporis, die Guͤter des Leibs / das einer ſchoͤn / ſtarck / geſund von leibe iſt. Vnd endlich Bona Fortunæ, die Guͤter des Gluͤcks / das einer reich / anſehenlich / maͤchtig iſt / vnd dergleichen. Aber wir haben ſo viel zeit nicht / das wir jetzt davon weiter reden koͤndten.

Durch die vngleiche Zahl der Centner / da einem fuͤnff / dem andern zween / dem dritten nur einer gege - ben wird / wird bedeutet die vngleicheit der Staͤnde vnd Em - pter / wie auch der Gaben / ſo zu ſolchen aͤmptern gehoͤren / derer denn einem mehr als dem andern nach des Herrn gefallen zugetheilet vnd gegeben werden 1. Cor. 12.

Wil[13]

Wil nun jemand wiſſen / woher es doch komme / das eine[r]iſt im HaußStande / vnd mit dem Pfluge vmbgehet / allerley arbeit / handthierung vnd nahrung treibet / Der ander im Re - gierſtande iſt / das Schwerd in ſeiner macht vnd gewalt fuͤh - ret / vber der Menſchen leib / gut vnd blut zugebieten hat / Der dritte in der Kirchen / das Buch / die Bibel zur hand nimet / darauß ſeine Zuhoͤrer vnterrichtet / lehret / wie ſie glauben vnd leben ſollen / troͤſtet / warnet / drewet / vermanet / ſtraffet / etc. Jtem / das einer in ſeinem Stande vnd Beruff mehr Gaben hat / auch damit mehr nutz ſchaffet als ein ander / der lehrne es hie von dem Herrn Chriſto auß ſeinem Munde / der gibt dir dieſen beſcheid: Die Centner gehoͤren alle einem Herrn / welcher iſt Gott der Allmechtige / der theilet ſolche Centner vnter ſeine Knechte / vnd ſetzet einen in dieſen / jenen in einen andern Stand / giebet auch einem jeden zu ſeinem Ampt vnd Stande ſeine herꝛliche Gaben / die jhme noͤtig ſein daſſelbe Ampt deſto beſſer vnd mit groͤſſerm nutz zufuͤhren / ob wol ei - ner mehr Centner als der ander bekoͤmmet. Die Knechte ha - ben von ſich ſelbs nichts / Was ſie aber haben vnd vermoͤgen / es ſey viel oder wenig / das haben ſie alles von dieſem Herrn[.]Daher S. Jacob 1. Cap. ſagt: Alle gutte gabe vnd alle volkommene gabe / koͤmmet von oben herab von dem Vater des Liechts. Sanct Paulus aber 1. Corinth. 4. lehret nicht allein eben dieſes / ſondern zeiget auch an / worzu vns ſolche lehre dienen ſolle / Nemlich / Das ſich nicht einer wider den andern vmb jemands (oder auch vmb etwas) willen auffblaſe. Denn ſpricht Er / Wer hat dich fuͤrgezogen? Was haſtu aber / das du nicht em - pfangen haſt? So du es aber empfangen haſt / was ruͤhmeſtu dich denn / als der es nicht empfan - gen hette? Derhalben es ſey nu einer in welchem Stan -B iijde er[14]de er woll[e]/ er habe viel oder wenig Centner empfangen / ſo ſoll er es alles dem Herrn zuſchreiben / vnd mit S. Paulo ſagen 1. Corinth. 15. Cap. Von Gottes Gnaden bin ich das ich bin / vnd ſeine gnade an mir iſt nicht vergeblich geweſen. Alſo thun groſſe Herꝛen in jhren Edieten / die ſie mit dieſen worten anfangen: Wir N. N. Von Gottes Gnaden / etc. Vnd were zu wuͤndſchen / wie ſie es in jhren Briefen ſchreiben / das ſie es auch allezeit in jhren hertzen betrachteten. Aber es leſt ſich zu zeiten anſehen / das es von etlichen gar wenig in acht genommen werde.

Zum andern / Wie die Knechte mit den empfan - genen Centnern ſein vmbgangen.

NAchdem wir vernommen / Was durch die Centner gemeinet / Auch wie der Herr ſolche Cent - ner ſeinen Knechten reichlich einem jeden nach ſeinem vermoͤgen außgetheilet / damit zu handlen vnd zugewinnen / hoͤren wir weiter / das zwar die Knechte alle die jhnen zuge - ordnete Centner angenommen / der ſo wol der wenig / als der viel oder der mehr empfangen hatte. Welches zwar wolge - than iſt / ſonderlich von deme / der da wenig empfangen / aber gleichwol damit zufrieden geweſt / vnd wider den Herrn nicht gemurꝛet noch vngeduͤldig geweſen iſt / laut der verma - nung Syrach 3. Cap. Mein Kind / bleib gerne im nidrigen Stande: Jtem / Stehe nicht nach ho - hem Stande. Aber im handel mit ſolchen Centnern fin - det ſich eine groſſe vngleicheit vnter den Knechten / Denn der / welcher 5. Centner empfangen hatte / iſt vnverdroſſen / trew vnd fleiſſig geweſen / vnd alſo damit gehandelt / das er mit dieſen fuͤnff Centnern andere fuͤnff Centner ſeinem Herꝛnzu gute[15]zu gute erworben hat. Dergleichen hat gethan der ander / der mit den zween Centnern auch andere zwee Centner gewon - nen hat. Der dritte / dem nur Ein Centner vertrawet war / iſt ein fauler ſchalck / wil jhme mit dem vertraweten Centner kei - ne vnruhe machen / gehet hin / macht eine Grube in die Erde / verſcharret vnd verwaret den Centner aldar / vnd leſt ſich be - duͤncken / der Herr muͤſſe wol mit jhme zufrieden ſein / vnd noch darzu dancken / wenn er nur das ſeine widerbekommet / was er jhme vertrawet hatte.

Hie ſiehet man als in einem Spiegel / wie es in der Welt auch vnter den Chriſten zugehe / Nemlich / das zu allen zeiten leute gefunden werden / die jhres Standes vnd Gaben boͤßlich mißbrauchen / einer durch faulheit / wie dieſer ſchalcksknecht / Der ander durch ſchwelgen / wie der vntrewe Haußhalter Luc. 16. Cap. Der dritte durch haddern vnd zancken / wie die hadderkatze Luc. 12. Cap. vnd ſo fort / einer ſo / der ander anders / Vber welche Gott ſelbs klaget im Pro - pheten Eſaia 56: Alle jhre Waͤchter ſind blind / ſie wiſſen alle nichts / ſtumme Hunde ſind ſie / die nicht ſtraffen koͤnnen / ſind faul / ligen vnd ſchlaf - fen gerne / Es ſind aber ſtarcke hunde von leibe / die nimmer ſatt werden koͤnnen. Vnd im Prophe - ten Amos 5. Cap. Hoͤret jhr vom hauſe Jſrael / die jhr das Recht in Wermut verkeret / vnd die Ge - rechtigkeit zu boden ſtoſſet. Von welchen man klagen vnd ſagen mag: Si cares nummis / ſo hilffts nicht / das du from̃ biſt / Si dederis ſummis, ſo machen ſie gerad / was krum̃ iſt. Jtem / die faulen Haußwirthe vnd Haußwirtinnen / da - von Salomo Proverb. 6. Cap. Wie lange ligſtu fau - ler / etc.

Dieß[16]

Dieß wird Vns nu an dem Faulen Knecht fůrgehalten zu einer warnung / das wir vnſeren vertraweten Centner nicht in die Erde vergraben / wie er gethan hat / ſon - dern nach dem Exempel der beyden trewen Knechte vnſere Centner alſo anlegen / das wir vnſerm Herrn viel damit gewinnen / vnd als trewe Haußhalter erfunden werden / wie Sanct Paulus 1. Corinth. 4. ſagt: Man ſuchet nicht mehr an den Haußhaltern / denn das ſie trew er - funden werden. Dazu denn gehoͤret / das einer wiſſe / wie er mit einem dinge ſolle vmbgehen / vnd das er darinnen auch keinen fleiß ſpare. Hieher gehoͤret / was der Apoſtel 2. Ti - moth. 2. ſchreibt: Befleiſſe dich Gott zuerzeigen ei - nen rechtſchaffenen vnd vnſtraͤfflichen Arbeiter / der da recht theile das Wort Gottes / Da denn Sanct Paulus zu ruͤck ſiehet in das Alle Teſtament / Wenn man von Rind / Schaf oder Ziegen ein Brand / Danck oder Suͤndopffer thun wolte / ſo muſte ſolches nicht wie es nur iſt zerhackt oder zermetzget werden / ſondern es muſte ordentlich nach dem befehl Gottes geſchlachtet / in ſtuͤck zerhawen vnd ein jegliches an ſeinen orth zertheilet werden. Alſo ſoll ein Lehrer in der Kirchen wiſſen Geſetz vnd Evangelium zu vn - terſcheiden / nicht eins ins ander / das hundert ins tauſend mengen / ſondern ein jedes an ſeinem orth vnd zu rechter zeit gebrauchen vnd dem Volck recht fuͤrtragen / wie auch der Herr Chriſtus ſagt Matth. 13. Ein jeglicher Schrifft - gelerter zum Himmelreich gelehrt / iſt gleich ei - nem Haußvater / der auß ſeinem Schatz newes vnd altes herfuͤr tregt. Alſo auch von der Weltlichen Obrigkeit vnd dem HaußStande zureden / denen ſind auch dieſe beyde ſtuͤcke von noͤten.

Das[17]

Das dritte Stuͤck iſt von der Rechnung / die der HERR mit dieſen ſeinen Knechten gehalten hat.

ES war zwar der HERR dieſer Knechte ferne vber land gezogen / aber Er hat ſich gleich wol wider zur ſtelle funden. So iſt Er auch eine lange zeit außgeweſt / Er iſt aber gleichwol nicht gar auſſen blieben / ſon - dern koͤmmet wider / vnd helt rechenſchafft mit ſeinen Knech - ten. Da denn die zween getrewe Knechte reichlich vnd herꝛ - lich belohnet / der vngetrewe Knecht aber ernſtlich vnd ſchreck - lich geſtraffet wird.

Erſtlich muß der / welcher am meiſten em - pfangen hat / rechnung thun / vnd als er mit ſeiner Rechnung wol beſtehet / ſintemal er noch ſo viel einbringet / als er em - pfangen / vnd ſeinem Herrn Zehen Centner fuͤr Fuͤnff zu - ſtellet / ſo wird er auch reichlich vnd ehrlich belohnet. Denn ſo ſpricht ſein Herr zu jhm: Ey du frommer vnd ge - trewer Knecht / du biſt vber wenig trew geweſt / Jch wil dich vber viel ſetzen / Gehe ein zu deines HERRN frewde. Wenn wir dieſe wort ſolten nach notdurfft erkleren / wo wolten wir Wort vnd zeit gnug darzu nemen? Denn das ſind verba admirationis, lætitiæ, amo - ris, honoris & præmij, Solche wort / mit welchen der Herr ſich verwundert vnd frewet vber der froͤmmigkeit vnd trewe dieſes Knechts / jhn deßwegen hertzlich liebet / vnd oͤffentlich ein ehrlich zeugnuß gibt / vnd jhn zugleich herꝛlich belohnet / Erſtlich mit groſſer Ehr / das er jhn oͤffentlich ruͤhmet vnd lo - bet / das er ein frommer vnd getrewer Knecht ſey / Ey du frommer vnd getrewer Knecht / Zum andern mit groſ - ſem reichthumb / Du biſt vber wenig getrew geweſt /CJch[18]Jch wil dich vber viel ſetzen / Zum dritten mit herꝛli - cher frewde / Gehe ein zu deines HERRN frewde. Das ſolte fuͤrwar einen auffmuntern / frewdig vnd luſtig machen / ſein befohlen Ampt trewlich vnd fleiſſig zuverrichten.

Alſo iſts auch mit dem Andern / der nur zween Centner empfangen hatte / ergangen / Der Herr iſt wol mit jhme zu frieden / ob er ſchon nicht ſo viel gewonnen als der Erſte / Deñ jhme war auch nicht ſo viel vnter handen gegeben / als dem Erſten. Dem gibt der Herr auch ſein herꝛlichen Lohn / Ey du frommer vnd getrewer Knecht / du biſt vber wenigem getrew geweſt / Jch wil dich vber viel ſe - tzen / Gehe ein zu deines HERRN frewde.

Mit dem Dritten / der nur Einen Centner empfangen hatte / wird eine ſolche Rechnung gehalten / Weil er zuſtehet / das er Einen Centner empfangen / aber nichts da - mit geſchaffet / ſondern in die Erden verſcharret / vnd ſolches noch entſchuldigen will / als were es recht vnd wol gethan / bekoͤmmet er ſein Lohn / wie er werth iſt / Vnd wird Erſtlich oͤffentlich zu ſchanden gemacht / vnd fuͤr einen Schalck / fau - len vnd vnnuͤtzen Knecht geſcholten / Du Schalck / Fau - ler vnd Vnnuͤtzer Knecht / vnd hilfft da keine außrede. Ach / das ſein verba indignationis, ignominiæ & luctus, durch welche Wort der Herr ſein zorniges hertz wider die - ſen Knecht an den tag gibet / vnd die wolverdiente ſtraffe jhme zuerkennet. Denn er leſt jhme den vertraweten Centner nemen / als der nicht werth iſt / das er denſelben empfangen / viel weniger / das er den lenger behalten ſolte / vnd leſſet den einem andern geben / der denſelben weiß beſſer anzulegen vnd zugebrauchen. Zum dritten wird der Knecht auff ernſten befehl des Herrn in die finſternus hinauß geworffen / da wird ſein heulen vnd Zaͤhnklappern. Das iſt ſein Lohn ge - weſt. Wie vns nu die guͤte des Herrn an den zween trewen[19] Knechten / wie gehoͤret / bewieſen / billich ſolte reitzen vnd locken vnſer Ampt vnd Gaben wol zugebrauchen: Alſo ſolte vns viel mehr der ernſt wider den faulen vnd vnnuͤtzen Knecht noͤ - tigen vnd gleich mit gewalt treiben / das wir vns wol an jhme ſpiegelten / vnd es beſſer machten / als ers gemacht hat. Denn ſo die verdammet werden / die des Herrn guͤter nicht vmb - bracht / ſondern nur allein nichts damit geworben haben / was wird denn denen widerfahren / die ſolche ſchendlich durchbrin - gen? wie Auguſtinus ſagt Pſal. 38.

Vnd diß ſey von den drey fuͤrgenommenen Puncten genug geſagt / Da wir Erſtlich vernom̃en / das durch die Centner eines jedern Ampt vnd darzu gehoͤrige Gaben / wie auch allerley Gaben des Gemuͤts / Gebluͤts vnd Gutts verſtanden werden.

Zum andern / das ſolche Gaben in allen Staͤnden ge - meinlich gemißbrauchet werden.

Zum dritten / das der rechte brauch reichlich belohnet / dar - gegen der Mißbrauch ernſtlich geſtraffet werde.

SO viel belanget den Ehrwirdigen vnd Wol - gelerten Herrn Petrum Artomium ſeligen geweſe - nen Polniſchen Prediger der Chriſtlichen Gemeine alhie zu Thorn / von deme wil ich zwar nicht weitleufftig re - den / ohne was vns dieſer Text anleitung hierzu gibt. Er hat in dieſer Welt gelebet 57. Jahr vnd etliche wenig tage daruͤber / Nach dem Er Anno 1552. den 26. Julij zu Grodziſko in Groß Polen in dieſe Welt geboren worden. Jn ſeiner Jugend hat Er ſtudieret / vnd iſt Anno 1573. der Wolgebornen Jungen Herꝛen von Oſtrorog Præceptor worden. Anno 1576. das iſt / in dem Jahr / als Jch auff vorgehende ordentliche Voca - tion allhier zu Thorn ankommen / welches geſchehen am tage Trium Regum des Morgens / iſt er auff die Hohe Schule nach Wittenberg ſtudierens halben verreiſet / vnd im folgen -C ijden[20]den 1578. Jahr eine Vocation zum Predigampt. bekom̃en / vnd Ordiniret worden. Als Er dieſen ſeinen Centner / nem - lich ein Buch / das iſt / die heilige Schrifft bekommen / hat Er denſelben erſtlich der Chriſtlichen Gemeine zu Warſſaw auß - gethan / vnd vber drittehalb Jahr ſich daſelbs auffgehalten. Da Er denn auff anſtifftung der Widerſacher zu etlichen vnderſchiedlichen mahlen in groſſer gefahr leibs vnd lebens geweſen / darauß Jhn gleichwol der Allmechtige Gott gne - diglich errettet hat. Von dannen hat Er ſich nach Kry - low in Reuſſen begeben / da Er bey Sechſtehalb Jahren Prediger des Evangelij geweſen / biß Er von dieſer Stadt THorn hieher beruffen / vnd Anno 1586. im September allhier ankommen / Da Er denn biß auff dieſe zeit / das iſt / in die 23. Jahr geprediget. Jn ſolcher zeit ſeines Predigampts / nemlich 31. Jahr / hat Er ſeinen Centner mit ſolcher trew vnd fleiß angewendet / das er nicht allein hie / ſondern auch anders - wo / bey einheimiſchen vnd frembden / bey Edel vnd Vnedel ein ſolches lob erlanget / das Er ein frommer vnd getrewer Knecht ſeines Herrn geweſen / vnd in der Gemeine Chriſti viel nutz geſchaffet. Deß jhme denn auch eine Chriſtliche Ge - meine allhie jtzo bey ſeinem Begrebnuß / dabey ſie ſich in groſ - ſer frequentz befunden / zeugnis gibt / Vnd nicht vnbillich / Denn jhme Gott feine dona zu verrichtung ſeines Ampts verliehen. Jch wil jtzund nicht ſagen von ſeinem Ingenio, Erudition, Judicio vnd dergleichen. Das aber iſt offen - bar / das Er im Predigen eine ſonderliche Gabe gehabt ele - ganter in Polniſcher ſprache von ſachen zu reden / Darzu Er denn auch ſeinen fleiß nicht geſparet / ſich guter Buͤcher be - fliſſen / vnverdroſſen zu leſen / meditiren vnd ſein ampt zuver - richten geweſen iſt / Daher iſts kommen / das wenn ſeliger Herꝛ Peter auff fuͤrnehmer Herꝛn vnd derer vom Adel Be - grebnuſſen oder zuſammenkunfften (dazu Er denn offt ge - fodert worden) neben andern gepredigt / Er gemeinlich dasKraͤntz -[21]Kraͤntzlein davon getragen hat. Zu dem hat Er ſich befliſſen nicht frembde vneroͤrterte Streit Artikel auff die Cantzel zu bringen / ſondern was zu erbawung der Chriſtlichen Gemeine vnd zu gutem vernemen gedienet hat / etc.

Als Er nu 31. Jahr mit ſeinem Centner gehandelt / Auch bey 23. Jahren denſelben in dieſer Gemeine außgethan / vnd am nechſtvergangenen Sontage des Morgens nach 6. Vhrn in die Kirche abermals ſein Ampt zuverrichten gehen wollen / nachdem Er zuvor ſeinen Kindern vnd Geſinde befohlen / ſie ſolten jme alsbald nachfolgen / iſt Er fuͤr ſeiner Thuͤr ploͤtzlich kranck worden / Darumb Er wider vmbgekehret / vnd zu hauſe gebracht / da Er bald gemerckt / was es were / Derowegen Er ſeine Kinder vermanet / Sie ſolten beten vnd Gott fuͤr jhn bitten / Endlichen aber geſagt / Alles retten were nu vmbſonſt / Es hette jhm die lincke ſeite getroffen / dieſes hette ſchon lengſt geſchehen ſollen / Er wuͤrde hinfort nicht mehr Predigen / man ſolte die PRedigt / die er jhm hette fuͤrgenommen zu thun / durch ſeinen Collegam eilends beſtellen laſſen / Darauff Er ſich ſeinem lieben GOTT befohlen vnd geſprochen: Ach lieber HERRE Gott / biß mir armen Suͤn - digen Menſchen gnedig vnd barmhertzig / vnd vergib mir alle meine Suͤnde. Mit dieſen Worten hat Er ſeine Rede geſchloſſen / vnd iſt folgends vmb 11. Vhr vor Mittage ſelig verſchieden / als Er 57. Jahr ſeines Alters erreichet hat.

Von ſolchem ſeinem ſchnellen Abſchied gefallen vnglei - che meinungen vnd vrtheil. Vnſere Wiederſacher haben ein frolocken daran / derer etliche jhr Vnchriſtliches vnd boß - hafftiges hertz mit allerley vnbeſcheidenen worten gnugſam an den tag geben / als were ſolcher ſein ſchneller Tod eine an - zeigung des Zorns vnd ſtraffe Gottes wider jhn / Gleich als weñ ſie nicht auch ſterben muͤſten / oder gewiß wiſteten / waſerC iijtodes[22]todes ſie ſelbs ſterben würden. Dieſe bedencken nich / Was Syrach 8. Cap. ſaget: Frewe dich nicht / das dein Feind ſtirbet / Gedencke / das wir alle ſterben müſ - ſen: Vnd wollen nichtzu hertzen nehmen / was CHRJſtus von den Galileern / welche PJlatus ſchrecklich hingerichtet hatte / Vnd von den 18. auff welche der Thurm gefallen vnd ſie erſchlagen hatte / Luc. 13. Cap. ſagt: Meinet jhr / das dieſe für allen andern ſein Sünder geweſen / die - weil ſie das erlitten haben? Jch ſage Nein / Son - dern ſo jhr euch nicht beſſert / werdet jhr auch alſo vmbkommen. Wir ſollen anders vnd Chriſtlicher hier - von vrtheilen. Nec enim mori, ſed malè mori malum eſt, ſagt Chryſoſtomus / Sterben iſt nicht böſe / ſondern vbel ſterben iſt böſe. Die H. Schrifft redet anders dar - von Eſa. 56. Cap. Die Gerechten werden wegge - rafft für dem Unglück / vnd die richtig für ſich ge - wandelt haben / kommen zum friede / vnd ruhen in jhren Kammern. Er iſt in ſeinem Beruff geweſt / in ſei - nem Beruff iſt Er geſtorben / vnd ob ſchon ſolches plötzlich geſchehen / iſts jhme darumb nicht ſchädlich / ſondern Er iſt auch weggerafft für dem Vnglück. O wie lange muß ſich mancher auff ſeinem Reiſebette quelen vnd martern / ehe dann er ſtirbet? Dieſem vnd anderm vnglück entgehet ein from - mer Chriſt / wenn er plötzlich dahin gehet. Aber es iſt wol zu - erachten / warumb es etlichen vnſerer Widerſacher zuthun iſt: Es hat ſeliger Herꝛ Petrus Artomius von jugend auff das Babſtumb gekant / daſſelbe auß Gottes wort gebürlich ge - ſtrafft / manchen Jrꝛthumb publicè & privatim widerlegt / vnd manchen / der ſolche Jrꝛthumb vertheidigt / eingetrieben vnd ſchamrot gemacht. Das verdreuſt ſie / vnd weil ſie ſich anjhme[23]jhme bey ſeinem leben nicht haben rechen koͤnnen / muß er nu in ſeinem tode herhalten. O ein elender handel! Wenn ſie lieber bedechten / was 1. Petr. 4. Cap. jhnen der H. Apoſtel fuͤr ein Latein auffgibt: Das Gerichte fenget an an dem Hauſe Gottes. So aber zu erſt an vns / was wils fuͤr ein ende nemen mit denen / die dem Evan - gelio Gottes nicht gleuben? Wir wollen von dieſen Rachgirigen vnd feindſeligen Richtern ablaſſen / vnd den ver - ſtorbenen ſeligen Petrum Artomium ſeinem Herꝛn befehlen / der Jhn zu ſeinem Knecht beruffen / vnd nu widerumb abge - fodert hat / der troͤſtlichen zuverſicht / Er werde auch die froͤli - che ſtimme am Juͤngſten tage von ſeinem Herren hoͤren: Ey du frommer vnd getrewer Knecht / du biſt vber wenigem getrew geweſt / Jch wil dich vber viel ſe - tzen / Gehe ein zu deines HERREN frewde / Zu welcher frewde wolle in gnaden verhelffen jhme vnd vns allen / Gott Vater / Sohn vnd heiliger Geiſt / der eini - ge ware Gott hoch gelobt in alle Ewigkeit / AMEN.

Sequitur Elogium, Vitæ Curriculum paucis complectens, Reverendi & Clarißimi Viri Dn. PETRI ARTOMII, de Ecclesia Dei in Russia, Polonia, et Thorunii in Borussia optimè meriti, Poſtridie Calendar. Auguſti Anno M. DC. IX. vitâ functi: ITEMQUE Carmina Funebria ab Amicis honoris & mœroris ergò ſcripta.

D. O. M. S. [24]
D. O. M. S.
PETRVS ARTOMIVS
GRODISCENSIS
Natus Anno Visitati Seculi M. D. Lii.
In Patria Schola et Vicinis Pietati et Literis
initiatus, eos in utroque Studiorum gene -
re progressus fecit, ut Illustribus ac Ge -
nerosis Johanni ac Nicolao FFr. Comitibus
ab Ostrorog, instituendis præficeretur:
Post Witebergam se contulit, ubi sub Cla -
rissimis Professoribus doctrinam pro viri -
li sectatus omnem: at Divinam vel maxime:
Hinc exacto biennio ad Ministerium Evan -
gelii Warsaviam vocatus, maximis cum Ad -
versariorum odiis ac periculis, singula -
rem Dei favorem et Angelorum assisten -
tiam expertus est:
Inde Anno post tertio Kryloviam Russiæ
Patronis suis: ac tandem Thorunium ad
idem Muneris legitime vocatus
Anno M. D. Lxxxvi. paruit:
QUI
dum vixit,
NaturaanCura:
IngenioanJudicio:
DoctrinaanVirtute:
Utro Utri prævaleret, ambiguum
ac incertum reliquit:
CUJUS
MentemFrontemLingvam
PietasqueComitasqueVenustasque
TotaTotamInsederat:
[25]
CUI
ut
SuccenserentPii,Nulla;
InviderentImpii,Summa
Caussa fuit:
QUEM
Diu supervicturum sperabant ac precabantur multi
pie Fideles, Poloni, Lithvani, Russi, Borussi:
A QUO
Ecclesia Christi majora indies adjumenta,
augmenta, ornamenta expectabat;
Synagoga autem Antichristi detrimenta
ac decrementa metuebat.
Cæte rum Deo aliter, quam humanitus disponente,
cum Dom. Vii. Trin. quæ erat II. Aug. post H. Vi. Mat.
domo sua egressus ad B. Virg. tenderet, ibidem Concio -
nem hab iturus, lipothymian persentiscens, domumq. redu -
ctus, per Subitæ quidem, sed Beatæ Mortis Januam, non
improviso ab Ipsomet, Mortem sedulo serioque, dum vive -
ret, meditante, Apoplexiæ turbine, præter votum me -
tumque, abreptus, intra adytum Vitæ immortalis
subducitur Hora Eiusdem D. A. M. Xi.
Anno Ætat. Lvii. exacto: Sal. M. DC. IX.
Illi itaque et Honori Illius Posthumo,
Ut Fratri in Christo, Ut Fautori Suo (heu
quondam!) plusquam optimo,
Tabellam Istam
Non Marmoream, Nec Æneam;
SED
Qua basis, chartaceam;Qua superficies, atramentariam;
Heic candidam Amoris,Illic nigram Moeroris tesseram
suspendicuravitmeritissimo
Ministerium ac Gymnasium Thoruniense
Voti ac Desiderii Plenissimum.
DIN[26]

IN OBITUM REV. & CL. VIRI Dn. PETRI ARTOMII &c.

PETRI Succeſſor PAPA creditur; at PAPA PETRI
Dogmata non tradit; tradidit ARTOMIUS.
Hinc ſumus ARTOMIUM venerati; ita PAPAM
Cui nec jurati tempus in omne ſumus.
Nam neq; Succeſſor PETRI eſt, nec & Aſſecla PETRÆ:
At CHRISTI ARTOMIUS cultor amicus erat.
Idcirco, ut par eſt, juſtis quoq; laudibus Illum
Proſequimur: PETRI tradidit Ille Fidem.
Non PETRA dat PETRO diadema: At dona docendi
ARTOMIO largo flumine PETRA dedit:
Nobis explicuit Divini Oracula Verbi
PETRUS hic ARTOMIUS pro pietate ſua.
Ergo Papiſtarum nihil eſto Calumnia: Namq́;
Officio fungens mortuus ARTOMIUS.
Non ſic GARNETUS; non ſic, quos ANGLIA vidit
Infami addictos ob Scelus uſq; neci.
Mortuus ARTOMIUS: ſic terq́; quaterq́; Beati,
Quos Beat huic ſimili Morte Beante DEUS.
Morte repentina haud rapitur, cui plurima ſemper
Mors animo ſedit nocte dieq́; ſuo.
Morte repentina perit is, bona tempora vitæ
Qui ſibi ſecurus pollicitus fuerat.
ERGO quòd exultes, Calophanta, hîc nullus habebis,
Nam meditata ſatis Mors fuit ARTOMIO:
Vivus erat CHRISTI Præco: poſt funera CHRISTO
Vivit, & æterni gaudet honore Boni.
Quod dixi, dicunt, nullo qui tempore juncti
ARTOMIO fuerant fœdere amicitiæ.
Chare vale, aſpectuq́; DEI ſine fine fruaris
Lætus, abhinc uſq; in ſecula mille: VALE.

FRANCISCUS TIDICÆUS Dantiſcanus, Philoſophiæ & Medicinæ D. Phyſicus Ordi - narius Thorunien. amicitiæ & venerationis ergò faciebat.

[27]
VNdiq́; Trinacrii nos, heu! Examina Monſtri
Viq́; doloq́; petunt, viq́; doloq́; premunt:
Et Deus Artomium nobis, vas nobile, Petrum,
Qui Verbo obſtabat, ſuſtulit ante diem.
Ah quid, Christe, facis? quid & ultima linea mundi
Fert? Sathanæ ſtudijs tempora plena malis.
Parce Pater, nec nos puni, ceu Crimina noſtra
Millenis dudum commeruêre modis.
Hoſtis ovet ſtolidè: Mysten ſubmitte fidelem,
Qui Cathedram vacuam voce ſtyloq́; juvet.

Martinus Bender Lipſicus Eccleſiaſtes Thorunien.

Petra Talentorum tribuit Duo Pondera Petro
Artomio, Christus Biblia Sacra dedit;
Biblia Sacra duas in ſe claudentia partes,
Legem, Evangelium nempe, Talenta Duo:
Ad Capita hæc, Moyses quæ tradidit, atq; Prophetæ,
Christi & Discipuli, cuncta referre potes.
Hinc Petrus Artomius, divina negocia tractans,
Promſit Chriſticolûm Munera danda Gregi;
Terrorem incutiens peccatis fulmine Legis,
Voce Evangelii ſaucia corda levans:
Quosq́; informandos paſsim commiſerat Ipſi
Cœtus æterni provida cura Dei;
His ex Theſauro hoc Cœleſtia Dona paravit,
Diverſis Merces expoſuitq́; locis.
Audijt Artomium Warsavia prima docentem,
Exultans grates perſolüitq́; Deo.
D 2Hoc[28]
Hoc an[i]madvertens Sathanas excanduit, Hujus
Vitæ præſentes ſtruxit & inſidias.
Sed Deus aſſeruit Petrum, alarumq́; ſub umbra
Texit, tutatus Præſidioq́; ſuo eſt.
Hinc pòſt Kryloviam Russas migravit ad oras,
Præbuit atq; ovibus paſcua Dia ſuis.
Deniq; Thorunium juſta ratione vocatus
Paruit, aſsiduus fecit & officium,
Salvifici pandens cœleſtia dogmata Verbi,
Et monſtrans veram ad Cœlica Regna viam.
Hêic demum Domini multùm ſudavit in Agro,
Acer in hoc totis viribus incubuit,
Ut lucraretur Christo de tramite recto
Averſos, ſuperas duceret inq́; domos.
Tandem Annos ubi ter denos docuiſſet & vnum
Solers & Verbum ritè ſecando Dei:
Morte repentina, præter votumq́; metumq́;,
Occumbens poſuit debile carnis on〈…〉〈…〉 s.
Hunc igitur nobis meritò lugemus ademtum
Doctorem, lachrumis proſequimurq́; pijs;
Offerimus Dominoque preces & vota, rogantes,
Huic ut Pastorem ſufficiat ſimilem;
Qui Christi juſto fervore redarguat hoſtes,
Doctrina, Exemplis anteeatq́; Gregi.
Qui dedit Artomium nobis orantibus olim,
Vivit adhuc, Petro ſubſtituetq́; Petrum.
Ergo ronchiſonas effundere deſine voces,
Mitte cavillari, Sannio, Scurra, Bonos.
Tu verò venerande Senex, nove Civis Olympi,
Exulta in Domino, perpetuumq́; vale:

M. Caspar Frisius Thorun. patrij Gymnaſij ſecundùm Rector. B.M. ſeripſit. Funde

[29]
FUnde ſepulcrales ECCLESIA mœſta querelas,
Prome Elegos triſti carmine MUSA tuos.
Nec ſatis ergo gravi turbatum Marte per Orbem
Relligio premitur? Morte premenda manet?
Mars ferus, ignis, aquæ terrore, horroreq́; ferri
Proſequitur cultus perſequiturq́; pios.
Mors quoq; Mors parili fervore, fremore, tremore
Prima ſacri Templi Lumina ſæpè rapit.
Heu mihi, quæ rabies, quæ crudeliſsima Martis
Sævitia ac Mortis ſecula noſtra premit?
Heu mihi, quæ rerum facies triſtiſſima? quantus
Martis & hîc Mortis quantus in Orbe furor?
O dolor! ô lacrymæ! heu lacrymæ! heu dolor! omnia diro
Portendunt lapſus omine Fata graves:
Triſtitiam & rerum perverſa pericula monſtrant,
Terrorem, horrorem, vimq́; metumq́; docent:
Mœſtitiam, gemitum, fremitum, fletumq́; minantur,
Et mala communi nomine cuncta notant.
O felicem hominem! cœleſti ô ſorte beatum!
O fauſtum æterna proſperitate virum!
Quem DEUS in cœlos his eximit antè periclis,
Eq́; ſolo in Solium præripit inde ſuum:
Exulat unde dolor, lacrymarum ubi copiæ nulla eſt,
Sed mera, vera mero gaudia melle fluunt:
Gaudia, quæ nullo mens concipit ulla vigore,
Nulli audita viro, nec quoq; viſa viro:
Abſq; timore, rigore, tremore, fremore, furore,
Perpetuis cœli gaudia plena Bonis.
Obtigit hocce tibi: Ergo bonam, fidiſſime Myſtes
ARTOMI, Sortem quis neget eſſe tuam?
Nunc medios inter Regni Cœleſtis alumnos
Gaudia lætifico pectore mille capis.
Ergo vale cunctis mundi perfuncte periclis,
Lætus in æthereo vive valeq́; Choro.

M. THEOPHILUS ÆNETIUS Rochlicenſis Miſnicus, Gymnaſij Thorunienſis Pro Rector.

D 3Quarta,[30]
QUarta, heu! Nonarum Sextilis in Orbe refulſit
Lux; Hora à media Nocteꝙ́ Sexta fuit:
Effluxêre Anni ſexcenti, & mille novemꝙ́,
Mortis ut ARTOMIUS PETRUS adiret iter.
Dum meditata diu divini Oracula Verbi
Iret Chriſticolas ritè docere pios.
Materies fuerat: Quî bis duo millia CHRISTUS
Pane cibet paucis piſciculisꝙ́ virûm;
Audivêre eius qui dogmata fervido amore
Per tres continuos & ſine pane dies.
Scilicet hæc ſummi est in ſanctos cura Parentis:
His tandem ut noſcat ferre ſalutis opem:
Poſtquam primò illos dudum crucis igne probavit;
Aurifaber veluti fulva metalla probat.
Hæc multis PETRUS potuiſſet dicere verbis;
Dicere, quænam ſit provida cura DEI:
Si morbus vehemens, craſſa & pituita cerebrum
Non pertentaſſet, ventriculosꝙ́ cavos:
Unde ſecuta fuit præceps privatio motus
Et ſenſus, properè & lingua ligata fuit.
Hæc tamen ut ſenſit ſubitæ præſagia mortis,
Ad ſacras fugit protinus ille preces.
Dum potuit, verbis prolem est affatus amicis;
Orato ô proles chara, precare DEUM:
His ut me tenebris, hoc ut me carcere ſolvat,
Ducat ad ætherias ſidereasꝙ́ domos;
Inꝙ́ ſinu CHRISTI blandè mea membra reponat.
Namꝙ́ mea in CHRISTO ſpesꝙ́ ſalusꝙ́ ſita est;
Huic uni natus vixi, quo tempore vixi
In mundo, hunc alios edocuiꝙ́ homines;
Huic uni moriar, linquamꝙ hæc plena dolorum
Regna: beata animæ vita relicta meæ est.
Orate ergo omnes mecum, quò mente fideli
In CHRISTO hinc abiens cœlica regna petam.
Tandem cum vitæ præſtò eſſet terminus eius,
Signatis verbis hæc pia dicta dedit:
O DEUS eſto mihi lenis, meꝙ́ aſpice mitis,
O peccata mihi cuncta remitte DEUS.
His di -[31]
His di〈…〉〈…〉[t]is miſcro hoc fermonem clauſit in Orbe,
Anguſto ob fluxum pectore multa gemens.
Poſtrema ante diem medium ſonuiſſet ut hora,
E vita ARTOMIUS ceßit ad aſtra poli:
Hîc ubi jam Mortem, Morbos contemnit & omnes,
Parte ſui vivens nobiliore DEO.
Aſpicit & Triadem ſanctam, quam voce profeſſus
Hîc fuit, atꝙ́ in ea gaudia vera capit.
Felix, qui in CHRISTO moritur. nam præda cruentæ
Non hic mortis erit, vivet at ante DEUM.
Felix ARTOMIUS, qui CHRISTI ſanguine fretu〈…〉〈…〉
Incolit ætherias nunc ſine labe domos.
Nam quamvis ſubitò hunc morbi violenta peremit
Vis; tamen in CHRISTI gaudet ovatꝙ́ ſinu.
Non mors, quæ ſubitò perimens inopina reſolvit
Membra homini, ſanctis ſæva nocere potest:
Sed mors, quæ pravos, dum patrant crimina, perdit,
Sæva animæ damnum perniciemꝙ́ parit;
A CHRISTO hæc animas, à vitæ fonte revellit,
In Stygios trudit præcipitatꝙ́ lacus.
Ast qui ſunt nati CHRISTO, qui ſanguine CHRISTI
Sunt purgati, his nil mors inopina nocet.
Nulla piis culpa est, & condemnatio nulla,
In CHRISTO JESU qui poſuêre fidem.
Mors commune malum est, communis pœna, piosꝙ́
Tam manet, ae illos, quos mala facta juvant.
Sive igitur lentè moritur quis, ſive repentè,
Dummodò devotè claudat in Orbe diem,
Felix is moritur, nec Mortis præda fit eius,
Quæ à vivo reprobos ſeparat atra DEO.
CESSA igitur ſanctos probris inceſſere, ceſſa
Condemnare pios, quos tenet aula DEI:
Et ne judicio quicquam præſcribe JEHOVÆ,
Cujus ad arbitrium cuncta creata fluunt,
Qui ſanctas animas, ſanctorumꝙ́ oſſa tuetur,
Inꝙ́ ſua ſervat non temeranda manu.
Judicio DOMINI ſed te ſubmitte, beatas,
Si cupis, ut ſubeas, ut videasꝙ́ domos.
At tu[32]
At tu PETRE, PETRAM es qui ſemper faſſus JESUM,
Extra quem nulla est vita, nec ulla ſalus;
Inſertus JESU PETRÆ, pie PETRE triumpha:
Viciſti hunc Mundum, vim Sathanæ atꝙ necis.
Viciſti Morbos, & dira pericula vitæ
Humanæ, factus Civis in Arce DEI.
Hoſtes viciſti, qui lurida dogmata ſpargunt,
Proꝙ́ PETRA PETRUM Pontificesꝙ́ crepant;
Se Chriſtum in cruſtâ jactant geſtare ſubinde;
Seꝙ́ Creatorem poſſe creare ſuum:
Implicitamꝙ́ Fidem, (qua Carbonarius, aiunt,
Devicit Sathanam) laude ſub aſtra vehunt:
Ut cæci obſequij jaciant fundamina, Sanctis
Et verbo pariter pernicioſa DEI:
Utꝙ́ alias nugas firment, quas dicere verſu
Nunc non est; Mundus quippe ea cuncta videt.
At PETRA noſtra Deus, pro PETRO reddat in Urbe
Hac alios, purè qui ſacra Scripta ſonent.
Legem Evangelio conjungant, Myſtica ſacra
Diſpenſent, ſicut vultꝙ́ jubetꝙ́ DEUS.

ΕΠΙΤΑΦΙΟΝ

Πέτρος Ἀρτομιου ἐνὶ τούτῳ ὀστέα κεῖται
Τύμβῳ, ἀτὰρ ψυχὴ ἐν ϑεοῦ ἐστι κράτει
Ἠδύνατ 'ἀρχιερῶν ῥωμαίων ψεύδεα τείρειν.
ῥήματ' ἐπισταμένως ὀρθοτομεῖν τε ϑεοῦ

ID EST,

HAc PETRI ARTOMII requieſeunt Oſſa ſub Urna:
Aſt Anima in JOVÆ eſt omnipotente manu.
PONTIFICUM potuit commenta refellere vana.
Et Verbum vivi ritè ſecare DEI.

M. ADAMUS FREITAGIUS Thorun: Gymnaſij patrij Collega mœrens F.

O verè[33]
O Verè fera mors! ô verè ferrea! triſte
Cuncta ſub imperium quæ rapis atra tuum.
Tu juvenesꝙ́ ſenesꝙ́ necas diſcrimine nullo:
Tu gregis & Regis tecta caſasꝙ́ ſubis.
Non tu perſonas; non tempora reſpicis: æquo
Sed pede conculcas, quicquid hic Orbis habet.
Quicquid in Orbe viget, nihil est niſi mortis imago:
Cunctis inſidias quælibet hora ſerit:
Stantibus inſidiæ ſunt, atꝙ ſedentibus: Offam
Inter & os mortis cauſa ſubinde venit;
Cauſa ſubinde venit Mortæ, cum tempus & hora
Nos noſtri officij penſa ſubire jubent:
Nos hodiè hoc tua fata docent, nimis aſpera fata,
ARTOMI; MYSTES qui Venerandus eras:
Tu luce heſternâ ut velles monſtrare, paternè ut
Nos pane & verbo paſcat alatꝙ́ DEUS;
En præter noſtras ſpes omnes, ô pie DOCTOR!
Te rapit in caſum ſors inopina gravem;
Nec rapuiſſe ſatis fuerat: crudelibus auſis
Sed quoꝙ te mittit ſub juga ſæva necis.
O verè fera mors! ô verè ferrea! talem
Nobis DOCTOREM quæ rapis, atꝙ́ necas.
An non degeneres; vel lævo ſidere natos,
O mors, fas fuerat ſurripuiſſe magis?
Cur ſupereſſe ſinis monſtroſam pectora turbam?
Invitus cui Sol luce dat ipſe frui.
Qui ſpes conceptas fallunt ac vota parentum:
Qui Præceptorum ſpernere juſſa ſolent.
Cur non hos reſecas, qui Verba ſacrata JEHOVÆ
Deformant? veræ & Relligionis opus?
Qui pacem violant, Reges populumꝙ́ vocando
Triſtia ad arma: Et ſic peßima quæꝙ́ ſerunt:
Hos, inquam, noſtris cur non properanter ab Oris
Ad Phlegethontæas, Mors, trahis atra domos?
Scilicet hic tuus est mos: Tu peiora relinquis
Longiùs: & citiùs nobiliora rapis.
Sed benè fortè facis; quoties pietatis amantes,
Atꝙ́ viros dignos ſubtrahis ante diem.
EJuſtus[34]
Juſtus ſic etenim carnali mole ſolutus,
Ut Roſa flagranti Sole peruſta, cadit.
Triſtibus hunc ſummus ſubducere JOVA periclis
Vult ita, quæ ſecum ſecla futura trahent.
Hic DEUS ipſe pios ideò quoꝙ præripit, ut non
Impediant precibus damna futura ſuis.
Namꝙ rubens veluti venturi aurora diei;
H eſperus ut noctis nuncius eſſe ſolet:
Hac ratione ſolent prædicere buſta piorum
Multa ſequuturi dura pericla mali:
Et quamvis non ſit, Moritur cum turba bonorum,
Talia qui firmo pectore curet, homo:
Sed mage ſint multi, queîs rodere dente canino
Sola bonos cura est: Nil tamen efficient.
Nam DEUS ipſe animas ſolet adſervare piorum:
Eſtꝙ́ horum coram Mors precioſa DEO,
Mors precioſa DEO coram ſic est quoꝙ noſtri
ARTOMII; credas Gens maleſana mihi.
Præmatura, inquis, ſunt hujus Fata: quid inde?
Ergo, ut tu ſtatuis, non tenet huncce DEUS?
Falleris: atꝙ́ alios fallis perverſe Sophiſta:
Hocꝙ tuæ Ambiguum est Relligionis opus.
Num ſine divino contingit numine quidquam?
Eveniunt certè Cuncta ſciente DEO.
Quòd ſi præſentis tantùm ſpes Credula vitæ
Te tenet? Ah verè est Perfida veſtra Fides!
Sin verò ob caſum hunc damnas ad Tartara noſtrum
ARTOMIUM, bone vir: Sic cape Conſilium:
Effice quò poßis Naturæ vertere curſum:
Subꝙ́ alio Mortis rege ſubire necem:
I pede felici: neꝙ eam ſectare, JEHOVA
Quam mortis certam nos jubet ire viam.
AT TU, qui vitam hanc, triſti quæ mole laborat,
Liquiſti, ARTOMI, & qui cupis eſſe DEI:
Quem meliore fovent cœleſtia Templa beatum
Munere, ſanctorum quem ſacer ordo tenet,
Dic age: cur talem Mortem fatumꝙ́ paverem?
Dic age: quid mihi nunc provenit inde mali?
Annon,[35]
Annon, qui CHRISTO vixi, ſemperꝙ́ paratus
Mortem expectavi; Mors mihi fœnus erit?
Est mihi mors lucrum. Nihil est, quod tædia menti
Infractæ pariat, quod cerebrumve gravet:
Est nihil obſcurum hîc: ſunt omnia plana: pateſcunt
Ingenio rerum pondera cuncta meo.
Haurio nunc plenè hicce internis ſenſibus ipſe
Omnia; perfectâ & Notitiâ teneo,
Qua ratione DEUS noſter ſit trinus & unus,
Perſonis DEITAS dum patet una tribus:
Quo pacto ſummi Soboles æterna parentis
Sumſerit humanæ debile carnis opus:
Et cur mortalis Solus pro crimine gentis
Debuerit rigidam ſuſtinuiſſe Necem:
Quomodo peccatum per Verbum Guttula aquâ〈…〉〈…〉
Abluat: Infantes inſerat atꝙ Deo:
Quomodo ſub parvo ſacrati fragmine panis
Se CHRISTUS nobis conſociare queat:
Has res & alias, dic, nunc ſua in Arce beata
Æternus Doctor me DEUS ipſe docet.
OTE felicem! qui terrea limina linquens
Sic ſummi pendes ſemper ab ore DEI.
Hinc igitur, qui nunc divinas percipis artes
Sub Doctore DEO, dulcis Amice, Vale.

M. MICHAEL FALCO Thorun. Gymnaſij patrij Collega.

SI Sophos & Pietas, & ſi Fa cundia Prudens
Rumpere Parcarum flebile poſſet opus:
Non nunc, Exequias it dum tibi, Petre, Thoruni[s]
Deficeret gemitu, deficeret lachrumis:
Ingenium ſed adhuc, & Mens divinior, atq; Os
Magna ſonans noſtrâ poſſet ab aure capi.
At cadis ante diem, noſtrum cadis ante timorem,
Et, tecum attuleras qvæ, bona multa rapis.
E 2Petrus[36]
Petrus eras, ſolidam Petri Petram ; profeſſus
Tarpejæ ſprêſti vimq́; dolumq́; Petræ.
Petrus eras, Agnoſq́; & Oves per myſtica ductas
Paſcua, quæ ſemper Veris honore tument,
Ciſternis malè pro putentibus atq; Lacunis
Potâſti vivo Fonte ſalubris Aquæ.
Teſtis Thorunium: teſtis Polonia: teſtis
Krylovium, Russæ pulchra corona plagæ.
Teſtes ſunt etiam, queîs Mors Peſtisq́; fuiſti,
Dum vixti, gaudent qui ſibi morte Tuâ.
Sed quid ovant? quaſi non veſcentem munere Terræ
Seriùs aut citiùs mors ſua quemq́; vocet.
An, tam multa ſuum qui ſecula rexit Ovile
Pastor, is hoc demum tempore deficiet?
Mortuus eſt Paulus, Vas illud Nobile: quid tum?
Mortua Chriſtjani cura fuitne Gregis?
Mortuus eſt Petrus ſupremus Apoſtolus: ergon
Nemo ſuper, Christum qui docuiſſet, erat?
Qui Paulo Petro ; Viros ſuffecerat olim,
Noſtro etiam Petro ſubſtituiſſe poteſt.
Gaudeat ergo Hoſtis: Nos ſollicitemus Jovam,
Ut nobis armos reddat & arma Petri.
Tu ſed amande Senex, Petræ conjuncte profeſſæ,
Æternùm ſalve, perpetuumq́; vale.

Cunradus Graser Junior Thor. Coll. Gym.

DAt vitam atꝙ adimit DEUS: Ergo tempore quovis
Qui punctum Moriis credit adeſſe, ſapit.
Qui ſemper moritur, dum vivit in Orbe ſuperſtes,
Is nunquam moritur, vivit ovatꝙ́ DEO.
Salvifici Verbi, & CHRISTI meditatio pellunt
Terrores Mortis, Tartareamꝙ́ Stygem.
Vivit[37]
Vivit in axe DEI ſacra per myſteria verbi.
Si certâ illa tenet corde repoſta Fide.
Quis te ergo, ARTOMI, dubitabit ducere Vitam
Ante DEUM, in cujus pectore CHRISTUS erat.
Mors certè potuit nil improviſa nocere,
PETRE, ciii CHRISTUS PETRA Salutis erat.
Sæpè tuo ducens imo ſuſpiria corde
Dixiſti: hanc animam ſuſcipe CHRISTE meam:
Diſſolvi cupio, & CHRISTO tibi ſemper adeſſe,
Me caro prava gravat, me tua Verba beant.
Ergo, PETRE, DEO vivis, CHRISTIꝙ́ triumphas
In gremio, & CHRISTO perpete voce canis.
Jam vitæ impoſuit tibi CHRISTUS in Axe Coronam
Perpetuæ, fulges ſidus ut ante DEUM.
Nam DANIEL Vates cœleſti percitus œſtro
Talia fatidico pectore Verba tulit:
Non ſecus ac ſuperæ ſedes fulgore coruſcant,
Ut fulgent, cœli ſydera quotquot habent:
Sic qui Verba DEI populum docuêre, micabunt
Sedibus æthereis, & ſine fine DEO.
Vixiſti in terris benè CHRISTI verba docendo,
Doctrinæ ſacræ congrua vita fuit:
Non in te ambitio, non impius ardor habendi,
Nullus & in toto pectore faſtus erat.
Juſticia & Virtus ſpirabant pectore in uno,
Candor, & innocuâ cum Pietate Fides.
Tota Urbs est teſtis, quo zelo Verba JEHOVÆ
Tradiderit populo, pectoribusꝙ́ pijs:
Et teſtatur idem vicinia tota, propinqua
Sarmaticæ terræ, Prußiacoꝙ́ ſolo.
Vendibili vino haud opus, ut proverbia dicunt:
Jam ſuſpenſa hedera est; res bona laudat opus.
Vixiſti in terris benè CHRISTI verba docendo,
Duxiſti ad CHRISTUM credula corda Fide.
Non in luxuriâ, aut patrantem crimina Mors te
Invenit, celeri cum venit illa pede:
Sed CHRISTI populo voluiſti expandere Verbum,
Ad Templum ſacrum tunc via recta fuit.
[E 3]Ergo[38]
Ergo iuo in ſacro officio te offendit acerba
Mors, & in officio te necat illa tuo.
Felix in ſacro officio qui fata ſuprema
Claudit, & in CHRISTUM pergit ad aſtra fide:
Quando tibi linguam nervorum obſtructio clauſit,
Corde, oculis, gemitu talia voce dabas:
Omnia CHRISTE mihi vitæ peccata remitte,
Et ſis adjutor mortis in ore mihi:
Huîc abeunti animæ placidam largire quietem,
Quæ cœlum Patriam credidit eſſe ſuam:
Me liquor ille tuus ſtillans ê vulnere Sancto
Abluat, est mihi jam dulce piumꝙ́ mori.
Omnibus ærumnis gaudes curisꝙ́ ſolutus,
Et ſpectas rapidi Solis utramꝙ́ domum.
In cœlo vivis mundi mendacia ridens,
Et CHRISTI pendes totus ab ore tui.
Hic tibi cœleſti myſteria ſede recludit,
Antè animum planè quæ latuêre tuum.
Non inimicorum in cœlis aut verba malorum
Curas, ſed ſpernis, quicquid hic Orbis habet.
Occinitur tibi quod peccatum morte piandum
A parte adverſa, Pontificumꝙ́ grege:
Hoc est, quòd PAPÆ fraudes, tectumꝙ́ venenum
Detectum est per te, cùm ſacra verba dabas.
Hoc ſi peccatum est, peccatum est optimè, in Axe,
CHRISTE, hiſce in caußis arbiter eſſe velis.
Nil te commoveat ſcelerata Calumnia Fratrum
Falſorum JESU, aut dira venena Stygis.
CHRISTO etiam SAthanas non hoc ſuper Orbe pepercit,
Squammæ huius CHRISTI membra necare volunt.
Mors bona, vita bona, & finis bona, verba malorum
Deridet, SAthanas quæ vomit ore ferox.
HOSTIS atrox noli ſarcaſmos edere, ne te
In morte ardeſcens ſupprimat ira DEI.
Alterius noli fato inſultare ſupremo.
Nam præſens neſcit, quid ferat hora ſequens.
Omnibus est nobis CHRISTI ſtandum ante Tribunal,
Senſa animi fuerint hîc manifeſta tui.
Singula[39]
Singula te moneant morier momenta: repentè
Mors tacitis pedibus ſanguinolenta venit.
THORUNIA, ARTOMI, tua fama manebit in Urbe,
In mundo CHRISTI dogmata donec erunt.

JOACHIMUS SCHLEGELIUS Sagan. Sil. P. L. N. P. & Collega Gymn. Thorun.

OC cidit, heu! Patriæ Lux noſtræ, & Præco ſalutis,
Cuius SARMATICUS fluxit ab ore lepos:
Ergo dole Patria, & tu clara THORUNIA plange,
PASTOREM luge nocte dieq́; tuum.
Nam tibi nota Viri Pietàs, Conſtantia, Candor,
Ingenium, Virtus, Integra Vita, Fides.
Clara THORUNIADUM volitabit Fama per Urbem,
ARTOMI, donec VISTULA habebit aquas.
HEROES inter jam vivis in Axe beatos,
In CHRISTI amplexu gau dia ſumma capis.
Ergo tuam mortem patienti corde feremus,
Poſt vitam hanc etenim te tenet AULA DEI.
CHRISTE iterum talem PASTOREM ſuffice nobis,
Sacrum opus in laudes cedat ut omne tuas.

SIMON CÆSAR Th. G. C. τῆς συμπαϑέιας ἕνεκα F.

QUID ſibi vult tam mœſta cohors? quid curſus ad Ædem
Sacram? Campanæ quid ſonus ille notat?
Quid vult turba ſequens lugubri veſte recincta?
Quid triſtes gemitus ore madente canit?
Eheu! quid quæris? numquid peregrinus in Urbe es?
Occidit AONII gloria magna Chori.
ARTOMIUS nobis Fato præreptus obivit,
VIR gravis Ingenio, Vir gravis Eloquio:
NON ſecus ac luget ſocia cum turture turtur,
Aucupis exceptus carcere quando fuit:
Sic etiam Fato RESPUBLICA luget ademtum
ARTOMIUM, noſtræ qui decus Urbis erat.
NAUTA miſer veluti perpeſſus ſæpè procellas,
Dum tenet horrendi littora curva maris,
Ad por -[40]
Ad portum veniens ex corde gemente querelas
Proijcit, & plaudens gaudia læta capit.
Sic etiam ARTOMIUS permenſus plurima vitæ
Tædia, jam tutus vivit in Arce Poli.
POne modum lachrymis Soboles, ſit meta doloris.
Veſtra etenim fletu lumina feſſa tument.
Quinpotiùs requiem gratam gratare Parenti,
Qui nunc in cœlis gaudia mille capit;
Quæ bona ſperabat dudum, jam poßidet, atꝙ
Conſpectu fruitur liberiore DEI.
Sic potius CHRISTUM lachrymoſa mente fideꝙ́,
Seu veniente die, ſeu fugiente, roga:
CHRISTE DEI FILI, ſupplex tua numina poſco,
Præſtò ſis mihi, cum fata ſubibo necis,
Cum Mors vocis iter properabit claudere blandæ,
Exaudi gemitus, pro bonitate, meos.

JOANNES BEYER Thorun. Gymn. Collega.

EHEU! quàm patulum jam DOMUI DEI
Inflixit noviter terrifica ATROPOS
Vulnus? dira nocebunt
Quantò ſpicula THORUNÆ?
Ah lethale malum quando reſarcies,
Annis vi rapidâ pluribus haut abhinc
Quod multo retuliſti
DOCTORUM ex obitu Virûm?
Viſit magna, dolor! Gemma Novenſilum
SCHOBERUS, REGIUS Gloria, nuperè
Et NIZOLIUS vmbras
Noſtri Gymnaſij Jubar.
Eheu! Cæſariem diſſecuit novè
Numen PERSEPHONES indomitum tibi,
Et conſtans tua imago
Spem citra occubuit neci;
Multis temporibus Qui DOMUI DEI
Fulcimen validum dicier, eſſeque
THORNÆ quiverat, illud
Jamnunc occidit, ah dolor!
Cives,[41]
Cives, Templa, Scholæ, publica Res gemant,
Tam vulnus patulum quòd DOMUI DEI
Inflixit truculentæ
Fatum PERSEPHONES malum.
Hoc ſolatiolum nos tamen erigat,
Quòd non tota DEI funditus illicet
Ædes corruet; EXSTRU -
CTOR jecit ſtabilem baſin.
Fruſtrà JESUITÆ Jubila, Scommata
Effundunt, MONACHI, plebsq́; prophanica:
Divûm ſede fruiſcens
Hæc nauci ARTOMIUS facit.

JOACHImus Fleſſo Leucorabdius March. G. Th. Coll.

TU, Qui de Petra Christo modò, Petre, docebas,
Spernens Romuleæ Fulmina bruta Petræ,
Sicne vocaris ab hac Petra, Cœloq́; locaris?
Sic Petrus Petræ jungeris atq; Petro?
Sic lætus Lethum ſuperas? Ex Morte Triumphi
Sic Te participem Petra profeſſa facit?
Euge Senex, venerande Senex, age læta! beata
Stellula, qui Splendes, Splendor ut ipſe Poli.
Quàm benè! Petre, Tibi Petram, Tua Petra, Salute[m]
Confert; nil ibi, quod tangat & angat, adeſt.
Quàm benè! multiplici qui liber Mole Laborum
Præmia jam magni magna Laboris habes.
Petra Tibi Vitæ poſt Prælia Præmia promit;
Prælia multa ſoli, Præmia multa Poli.
& q; Qui benè tranſegit ſua Munia, Mœnia Mundi
& q; Linquens, Hûic Vitæ pulchra Corona datur.
Jam Petri Manes ſalvete valeteq́;, Vobis
Victrix in
  • Christi
  • Petræ
Funere
  • Palma
  • Petra
venit.

FRANCIScus ROThardus Mülhaſ. Thur. Scholæ Thor. Coll.

FNoſſe[42]
NOſſe cupis cauſam, cur paßis mœſta capillis
Fletibus humectet turba THORUNA genas?
Nil mirum; vigilans PETRUS de nomine PETRÆ,
CHRISTI, defunctus contumulatur humo
ARTOMIUS, pietate potens ac arte SACerdos,
PETRUM de PETRA jure vocare queas.
Namꝙ́ ſacræ ſparſit dextrè myſteria Legis,
Atꝙ DEI ſacras Nectare pavit oves,
Confeſſus, CHRISTUS quòd ſit PATRIS UNICA PROLES:
Non tamen effugit tela cruenta necis.
O verè immites! ô ferrea Numina Parcæ!
Nulla fuit v〈…〉〈…〉 bis denſior ergo ſeges?
Inſignem verò laudem, & ſpolia ampla tuliſtis,
Scindendo fidi fortia fila viri:
Cur non diripitis, quos Gloria vexat inanis?
Cur non telluris pondera vana cadunt?
Sic plaeuit DOMINO; non Mors ſed Ianua vitæ
Æternæ MORS est, finis itemꝙ́ mali.
ERGO THORUNÆI nunc Cives plangite; ploret
Filia, Virgo, Nurus, Vir, Puer atꝙ́ Senex:
Spargite nunc violas, manibus date lilia plenis,
Poſtremùm à Vobis munera larga ferat:
TU quoꝙ́, qui tumulum tranſibis fortè, Viator,
Dic Cineri: Salve, perpetuumꝙ́ Vale.

MARTINUS BERTHOLDUS Wartemberg. Sileſ. Scholæ Thorun. Neapol. Collega.

Ῥήματος εἰ θείοιο ἐπαγτελί ἐστι βεβαιαν,
Ἠν ἐδίδαξε ϑεοῦ μεγαϑύμου ὑιὸς ἐκεῖνος.
ΧΡΙΣΤΟΝ ὅς ἐν χθονὶ βωτιανείρῃ ὡμολόγησεν,
Καὶ διδαχήν κείνου συνεχῶς φρεσὶν ᾕσι φύλαξεν,
Κάλλιμα δῶῤ οἴσει τῆς πίστεος ὀβριμοϑύμου,
ἠδὲ πολὺν μισϑὸν κληρώσετ 'ἐν οὐρανῷεὐρεῖ.
Αίδιον δόξαν ζωήν τ' ἐπιδώσει ἀληϑῶς
ΧΡΙΣΤΟΣ τῷ ΠΕΤΡΩ ΑΡΤΟΜΙΩ ξύμπαντα κυβερνῶν
Τῆς ἀντ 'εὐσεβίης, ἧς τὸ κλέος ἐστὶ μέγιστον.
Καὶ γὰρ ϑαρσαλέως κηρύξατο ῥῆμα ϑεοῖο,
Ὅττι κάνων διδαχῆς ἄμμ' εἰσαεὶ ἔμπεδός ἐστι.
Καὶ[43]
Καὶ τούτῳ πολίταις κεχαρισμένος ἀστεί τ 'ἤην,
Οττι μέλισσ' ὡς ἐν δνοφερῷ τῷ σιμβλῳ ἐκάστη
Εἰς κοινοὺς καρποὺς σπουδαίως ἔργα τίθησι,
Κεῖνος ἀληϑῶς τοὺς σφετέρους καμάτους κατέθηκε
Πρὸς κοινὴν χρῆσιν, καὶ ὠφελίην νεανίσκων.
Νῦν πρόσϑεν ϑεοῦ ἀϑανάτου αἰώνιον αἰὲν
ζωὴν εὐθύμως ζήση ψυχὴ ἐν ὀλύμπῳ,
Πρᾴως δ 'ἀῖα δέμας σκοτί ἀμφικαλύψῃ ἐκείνου.

IDEM faciebat.

MUlta tulit vivus, ſed plurima mortuus auffert
Immeritò ARTOMIUS, ſcommata, probra, minas.
Quis neget hunc vixiſſe piè, benè vel docuiſſe
Commiſſum cœtum? turba maligna negat.
Probra nefanda vomit, Stygiasq́; remittit ad umbras
Inſontem: ſontem gens maleſana facit.
O vos Cenſores ſtolidi, tumidiq́; Sophiſtæ:
Vobis quis Stygius ſuggerit iſta Draco?
Erratis nimiùm: quò vos agit improbus error?
Nil habet in juſtos MORS truculenta Viros.
Nonne piè vixit PETRUS? piguitne labores
Pertæſum officij ſuſtinuiſſe graves?
Cultor erat veri, Vir ſervantiſſimus æqui
ARTOMIUS, genio magnus, & arte potens.
Non figmenta hominum, CHRISTI eſt ſacra Jura profeſſu[s]
Pervigil, extremum mortis ad uſq; diem.
Propterea abſentem theonino rodere dente
Deſinite, in vivum ſit crocitaſſe ſatis.
IPSIUS in tumulo jam molliter oſſa quieſcunt,
Spiritus æthereis ſedibus aſtra colit.

AMBROSIUS OCRASIUS Welunen. Scholæ Polonicæ Præceptor, honoris & amoris ergò F.

SEQUUNTUR CARMINA FUNEBRIA Alumnorum Gymnaſij.

F 2Proſo -[44]

PROSOPOPOEIA DEFUNCTI AD LIBEROS.

CUm Natis Natæ, rapto qui Patre doletis,
Et deſideriò ſletis utriꝙ́ pio;
Deſinite ah luctu defuncti lædere Manes,
Nec madidas lachrymis abluitote genas:
Sed potiùs ſemper veſtigia noſtra ſecutis,
Ut benè poßitis, ſit pia vita, mori.
Terrigenas omnes vitæ mortalia verſant
Somnia: Vita hominis quid, niſi bulla levis?
Nil niſi bulla ſumus: vitæ fallacis imago
Est hæc, in tumidis & generatur aquis.
Ut citò bulla perit, poſtquam generatur in unda:
Sic citò nos homines mors inopina rapit:
Mors inopina rapit: quamvis non omnibus una:
Mors inopina malo, non inopina pio est.
Sic ego commiſſam dum Spartam cœlitus orno,
Quâ poſſum ingenij dexteritate mei;
Præbeo dum nucleum, non ſicca putamina, Verbi
Mandendum gregibus ſedulus ipſe meis;
Dum caveo, aſtuta pollentes arte Sophiſtæ
Ne teneras DOMINI depopulentur oves;
Hauriat, & caveo, deliramenta Sacrorum
Credita tutelæ ne pia turba meæ;
En mihi, cum ſtadium, quod Fata dedêre, cucurri,
Percußit canum Mors violenta caput.
At manet, haud pereo, post mortem vita ſuperſtes,
Acquiſita pijs ſanguine, CHRISTE, tuo.
CINGE triumphali tua nunc fera tempora taxo
Mors, Ego vitali quòd ſtatione cado.
Scilicet eximia es; ſpolia hem quàm pulchra reportas,
Cum me læticiâ, Mors violenta, beas?
Quid tua falx? annon ad cœlica gaudia trames?
Efficis atra tuâ quid, rogo, ſalce? Nihil.
Corporis exuvijs Ego nunc & lege ſolutus
Mortis, ſupremi lætor in Arce poli.
Hîc fons læticiæ est, hîc hîc ſunt gaudia vitæ,
Quéis ego ſiderco Civis in Orbe fruor.
Quid[45]
Quid niſi ſuppeditat gemebundos Terra dolores?
Suppeditat contrà gaudia amica Polus.
Hîc abſterguntur lachrymæ, gemitusꝙ́ profundi;
In mundo gemitus dura pericla cient.
ERGO vos Nati dulces, mea pectora Natæ,
Cum gemitu lachrymas jam cohibete graves.
Nunc probitate domus veſtrâ nitatur oportet
Noſtra: ſibi primas vendicet ipſe DEUS:
Nempe relinquentes Mundanis gaudia mundi,
Auſpice quæratis regna ſuperna DEO:
Et ne præcipites vos devius auferat error,
Perpetuò Mortis vos meminiſſe juvet.
TERRA vale, THORUNA vale, valeas mea Proles,
Utꝙ piè poßis vivere, diſce MORI.

PROSOPOPOEIA EIUSDEM AD SOPHISTAS.

QUis novus in furias armat dolor? anne Sophiſta
Me vafer in fernæ devovet uſq; plagæ?
Deſine ſacrilega convicia fundere lingua,
Deſine, pro proprio ſtat DEUS ipſe grege:
Parce venenata immeritum proſcindere lingua,
Deq́; ſalute mea dire Sophiſta tace.
Mortem obij primam, fateor: ſed méne ſecundam
Mortem obijſſc truci voce, Sophiſta, boas?
Sic ais, alter ut & detonſo vertice frater,
Qui boat inſuaves per ſua templa ſonos.
Sanguis, CHRISTE, tuus veriſſima Ianua Cœli eſt,
Unicaq; ad ſuperas lux, via, porta, domos.
Seriùs, aut citiùs ſubijſſem fata, perinde eſt:
Mors miſera eſt; miſeros non facit eſſe pios.
Qui vigilas, fidisq́; DEO, ac orando laboras,
Cias obeas, hodiè ſive, beatus eris.

MARtinus Heſperus Welunenſis Polonus.

MANES DEFUNCTI ARTOMII.

QUID gemis, ſacrata cohors piorum?
Voce cur auges tremula dolores?
Cur ſonant triſtes ſuper alta crebrò
Sydera queſtus?
F 3Quid[46]
Quid pluis nimbos validos ocellis?
Ora ſingultu reſonant quid alto?
Quid ſinus comples lachrymis, acerbo &
Pectora planctu.
Rauce Muſarum requieſce tandem
Clamor, & veſtros cohibete geſtus,
O pij, cordis nimiùm dolentis,
Siſtite fletus.
Tuq́; Iamentans Soboles quieſce,
Quæ genas fœdis lachrymis rigaſti,
Fundis & mœſtas ſuper aſtra voces
Æthera complens:
Siſte ploratus Soboles amaros,
Et graves compeſce, rogo, dolores;
Nec pios turbes nimiùm querendo
Candida Manes.
Non habet me dira Stygis catena,
Pectus haud purgat nebuloſa flamma,
Nec vehit me per Phlegethontis undas
Cymba CHARONTIS:
Nec ferox torquet RHADAMANTUS ille,
Cor nitens, omnis ſcelerisq́; purum,
Nec mihi MINOS minitatur æquus
Verbera ſæva.
Plangite illorum, mea turba, ſortem,
Tetra quos antro cruciat MEGÆRA
DITIS, & quos cymba rapit Charontis
Tartara ad ima.
Me PATRIS ſuſcepit amica dextra,
Me ſinus NATI tepidus fovetq́;,
Me SACRUM FLAMEN recreat, fruorq́;
Sede beata.
Fulgidam Phœbi colui cohortem,
Et DEUM puro veneratus ore,
Illius ſemper ſtudui docere
Dogmata ſacra.
Me Fides conſtans ſuper aſtra vexit,
Flammeos inter juvenes locavit,
Et mi -[47]
Et mihi ſedes tribuit beatas
Salvificus REX.
ERGO nunc grata potior quiete,
Inter ornatam reſidens cohortem
Laudibus ſummum celebro parentem, &
Carmine blando.
Aſt Solum corpus gelidum fovebit,
Oſſa funeſtus tumulus tegetq́;,
Donec ÆTERNUS reſonante cunctos
Voce vocabit:
Hoc ubi rurſus ſocius reviſet
Spiritus corpus fragile & caducum.
VOS tamen lethi memores amœnam
Ducite vitam.

JOHANnes Funckius Tranſſylvanus.

DEFUNCTUS MORTEM ALLOQVITUR.

INvida Mors rapuit me nunc, quæ parcere nulli
Novit, MORS, ô Mors, Mors inimica mihi:
O Mors, quis Divûm tantos tibi tradidit auſus,
Aſpra quòd raptas corpora noſtra manu?
Heu mihi, quòd nulla in campis producitur herba,
Quæ poßit vires, Mors, inhibere tuas!
Egregium facinus, Doctorum exſcindere gentem,
Plurima qui multis commoda ferre queant:
Quin potiùs tales, quorum non indiget uſus,
E medio tollas, Mors, habeasꝙ́ tibi.
Immenſos, quæſo, cur Cervus vivit in annos?
Et quare Corvus ſecula multa videt?
Cornix cur ſero tandem defungitur ævo?
Dic mihi, Mors. ô Mors, Mors truculenta nimis〈…〉〈…〉
Anguſtæ ſed homo cur vivit tempora pitæ?
Longior est brutis, tutaꝙ́ vita magis?
Heu mihi, quòd nulla in campis producitur herba,
Quæ poßit vires, Mors, inhibere tuas!
Sed quoniam video, nulli quòd parcis in Orhe,
Parcere nec noſti, Mors violenta, bonis:
Utere[48]
Utere jure tuo, non me tua facta morantur.
Namꝙ́ m[e]a est CHRISTUS Spes, Via, Vita, Salus:
Huius eram, donec vitali veſcerer aura,
Huius & è vivis jam revocatus ero.
Nunc curis animus meus & mœrore ſolutus
Angelico gaudet ſemper honore frui.
Jam mihi parta quies, gravium finisꝙ́ laborum:
In CHRISTO res est optima pace frui.
Sedibus æthereis quoniam mihi Patria vera est,
Hîc mihi purpurei tempora Veris eunt.
Non hîc anxietas, non mors, non fœda voluptas,
Non Bellona pijs horrida damna parat.
In terris CHRISTI precioſo ſanguine fretus
Angitur: Hîc verò gaudia vera capit.
ERGO tuæ dextræ hanc animam, pie CHRISTE, remitto:
Hanc tu ſub dextrâ, CHRISTE, tuere, bea.

DANIEL DROSÆUS Zarenſis Sileſius.

MANES DEFUNCTI.

SIſtite vos lachrimas, mœrentes ſiſtite fletus,
Evehor ad ſummi limina ſancta poli.
Parcite jam lachrimis, quotquot mea funera fletis,
Defunctum lachrimæ non revocare queunt.
Membra licet pereant, terræ mandentur & urnæ,
Non tamen æterno ſunt peritura die.
Amiſſus non ſum, verùm præmiſſus ad Illum,
QUI noſtras animas ſuſcipit atq; fovet.
Terra proinde vale: diſcedo abreptus ab Orbe:
Quid Duce Mors CHRISTO dira nocere poteſt?
ILIE ſalus noſtra eſt, Illo Duce vita redibit
Oſsibus, & membris, qui fuit antè, vigor.
Quare triſticiam deponite, fidite CHRISTO,
Diſcite vos rigidæ Mortis adire viam.

SUPERSTITES RESP.

QUis te tam ſubitò è terra, Pater optime, caſus
Suſtulit, ac animam duxit ad aſtra tuam?
Quis[49]
Quis rigor, aut quænam tanta inclementia Mortis
Invidit Natis te ſupereſſe tuis?
Ah quantas lachrimas, quanta & ſuſpiria noſtris
Concilias animis, optime in Orbe pater?
Heu nobis! quòd non ulli Mors parcit honori,
Nil ſplendor generis, nomen, honoſq́; juvat.
Scilicer hoc viſum fatis, placuitq́; Tonanti:
I Felix, quò te cœlica fata trahunt:
I felix, Patriam credentum adipiſcere ſanctam,
Et fruere aſpectu colloquioq́; DEI.

CHRONODISTICHON Annum, Menſem, & Diem continens.

ALtera Vt AVgVſtI CLarâ LVX fVLget ab AXe,
En PetrVs ArtoMIVs CœLICa regna petIt.

CASPAR HOFFmannus Fravvſtad. Sileſ.

QUàm nihil est felix, & ab omni parte beatum?
Quàm miſera nati conditione ſumus?
Hoc ſine reſpectu Lethum graſſatur in Orbe,
Et metit humanum falce tremente genus:
Jam necat infantem, puerum modò, moxꝙ́ valentem
Et pulchrum juvenem, decrepitumve ſenem.
Sic etiam ARTOMIUM rapuit Mors falce cruenta,
Qui docuit populum myſtica verba DEI:
Præſtantem Pietate, Fide, Virtutis honore
Inſignem, eloquio conſpicuumꝙ́ Virum:
Hûic nos ex animo requiem gratamur in urna,
Et ſimul ætherei gaudia vera throni.
Cernit namꝙ́ DEUM, coluit quem pectore toto,
Hunc oculis animæ conſpicit ipſe ſuis.
Vive ergo in cœlo, cœlo dignißime, PETRE,
Vive DEO, & cœli regna beata tene.

DANIEL WISNERUS Thorun.

FLere probos ſtudiumq́; probum, officiumq́; probo -
Et ſignum Fidei certum & amoris habet.
(rum eſt,
GErgo[50]
Ergo probi Cives, unà & proba pectora Myſtæ,
Jam meritò querulis imbribus ora rigant:
Quando parant Verbi feralia Juſta Miniſtro
ARTOMIO, inſigni ſpeq́; fideq́; Viro:
THORUNIÆ quoad hic vivebat, ovilia CHRISTI
Salvificam docuit, non ſine laude, Fidem.
Præmia pro meritis ſunt Cœlum; hæc ſanguine nixus,
CHRISTE, tuo tuus hic fidus Alumnus habet.
Quapropter lacrumæ, gemitus lamentaq́; ceſſent;
Offendit nimius Numina ſancta dolor.
Nos modò reſpiciat tandem quoq; CHRISTUS, & ævi
Transferat è multis ad ſua regna malis.

JOANnes DOnatus Namslavien. Sileſ.

QUid ſibi concurſus populi, qui ſyrmate circum
Cingitur, & raucos fundit ab ore ſonos?
Cur SCHOLA noſtra gemit? ſimul & RESPUBLICA larg[æ]
Effundit lacrymas, nec ſilet ulla domus?
Scilicet occubuit Clarus Vir in arte docendi
ARTOMIUS, Sacri fama decusꝙ́ Chori.
Hic ob Virtutes varias, quas corde fovebai,
Longævo vitæ tempore dignus erat.
Hic etenim totus Veræ Pietatis amore
Flagravit, novit ritè timere DEUM.
Fidus erat cunctis, conſtans, & apertus, & æquus;
Nullus in ipſius pectore fucus erat.
THORUNII ſidum JOVÆ collegit & agmen,
Dum CHRISTI Sacro germine pavit oves.
Non fuit hic hominis timidi, nec arundinis inſtar,
Ceu tuba ſed ſonuit Juſſa verenda DEI.
Hic multos miſerè peceati pondere preſſos
Juvit, & ad CHRISTI duxit ovile pios.
Sed jacet extinctus, quem Virtus clara, Fidesꝙ́
Extulit, excellens Ingenijꝙ́ decus.
Hunc igitur meritò deflent Juvenesꝙ́ Senesꝙ́
Omnes, quos ſanguis junxit, & una Fides.
Illius[51]
Illius interea dum Spiritus incolit aſtra,
In terræ gremio molliter oſſa cubent.

JOHANnes WALDSGOT Namslavien. Sileſ.

HEu mihi! quàm varias nunc huc, nunc anxius illuc
In partes animus rapitur, quòd Mundus & Æther
Tam varijs crebrisq́; gemunt ab origine prima
Mutandi vicibus; ſic ut durabile non ſit,
Magnus hic & latus quicquid complectitur Orbis,
Inter mortales, pariterq́; animantia bruta:
Omnia Morte cadunt: Flores & gramina campi
Læta virent, iterumq́; areſcunt Sole peruſta:
Nec gemmæ fulgore micant, nec fulva metalla
Perpetuo; non hortus opes, nec parturit Hybla
Mel ſemper, generant pariter nec flumina piſces.
Quid quòd Sol Phœbeq́;, ingentia lumina mundi,
Lumine deſiciunt? & opaco vertice ſpargit
Sol flavos radios? teſtando, quòd Orbis & Æther
Munera præſtiterint ſua; tempus adeſſe ſupremum,
JUDEX quo veniat, claudatq́; hæc tempora mundi.
NATE DEI omnipotens, Boreas cûi ſervit & Auſter,
Aſpice, quas turbas quævis Reſpublica paſſim
Suſtineat: jam bella fremunt, bella, undiq́; bella:
Peſtis in hac, hac dira ſames graſſatur in ora,
Horrida mors homines præſtantes evocat ævo.
SIC quoniam fueras pariter mortalis in Orbe,
ARTOMI, tandem naturæ debita ſolvis,
Sic moderante DEO; gremio & telluris in almæ,
Communis noſtræ Matris, tua membra quiete,
Per meritum CHRISTI ſuperata morte, fruuntur:
Aſt ANIMA aſcendit cœlos, ubi gaudia nulli
Viſa nec exaudita vigent, cantusq́; perennes;
Sunt ubi Sanctorum cœtus, qui carmine læto
Angelicas inter turmas celebrare JEHO VAM,
Trinum unumq́; DEUM, nullo unquã tẽpore ceſſant,
GLORIA, dicentes, ſummo ſit in æthere PATRI,
GLORIA ſit NATO, SANCTO pariterq́; VIGORI:
G 2Qui[52]
Protinus à mundi currentis origine prima:
Cum quibus ut valeas, ARTOMI, & gaudia ducas
In cœlis, tibi nos uno ore precamur, & ut te
Quamprimùm in cœlis videamus, faxit Is unus,
Sanguine qui proprio nos dira à Morte redemit.

CHRISTIANUS WESSEL Thorun.

ΕΠΙΚΗΔΙΟΝ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΓΑΘΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΑΡΤΟΜΙΟΥ

ττι δυρομένοις βλεφάρων ἀπὸ δάκρυα πίπτει,
Ἐστι ϑέμις κεφαλήν γὰρ εἷλε φίλην.
Ἀνθρώπους ἐδίδαξεν ἐπίχθονος οῧτος κήρυξ
Δόγματα πάντα ϑεοῦ, κἄν γεραιὸς ἐών.
Ὀν ἀπέλυσε ϑεὸς παρ 'ὀιζυροῖο πόνοιο
Σῶμα σορὸς σκεπάει, ψυχὴ Ὄλυμπον ἔχει.
id eſt,
QUòd lachrymæ ex oculis labuntur fluminis inſtar,
Id juſtum eſt: charum Mors tulit atra Caput.
Mortales docuit, fuit hic dum Præco ſuperſtes,
Purè, quæ Scriptis ſunt patefacta ſacris.
Nunc poſt officij magnos vitæq́; labores
Corpus habet tumulus, Mensq́; recepta polo eſt.

LAURENtius PETRæus Dithmarſ.

PETRUS dictus erat, tumul[o]qui conditur iſto,
ARTOMIUS, monſtrans ritè Salutis iter:
Aſſertor CHRISTI fuit Is, Verbiꝙ́ profeſſor,
Ingenio præſtans, nec Pietate minor.
Et licet Is nobis gelida ſit morte necatus;
Et ſub mole licet ſit ſitus Ille gravi:
Ille ta -[53]
Ille tamen CHRISTO fruitur, ſemperꝙ́ frurtu〈…〉〈…〉
Cuius ſalvifico gramine pavit oves.
Utꝙ́ mori nunc triſte fuit, ſic dulce futurum
Surgere in extremo ad gaudia ſumma die.
SPIRITUS aſtra colit, requieſcit CORPUS in urua,
Dum redit in cineres, quod fuit antè cinis.
Sed benè convenient ambo, tuba quando ſonabit
Ultima, ſurgendi ſignaꝙ́ clara dabit.
QUOD ſuperest: à te, DEUS optime, poſcimus omnes,
Dignere hûic ſimilem ſuppeditare Virum:
Qui ſacra Juſſa ſequens vigilet, placidoꝙ́ ſupremum
Aduentum expectet pectore, CHRISTE, tuum.

ANDREAS TRISNERUS Thorunen.

ARTOMIUS linquens fragilis veſtigia vitæ,
Cœleſtis Patriæ gaudet honore frui.
Corpus humo tegitur; ſed Spiritus incolit aſtra;
Inter & Angelicos gaudet ovatq́; choros.
Nota Viri pietas, ſolertia, cura, labores,
Quos alacer ſubijt ſuſtinuitq́; graves.
Ad CHRISTUM populum ter denis duxit ab annis,
Inſtillans Fidei pura elementa ſacræ.
Pro meritis ipſi debentur præmia magna,
Præmia, quæ nullo ſunt peritura die:
Qualia diſtribuet quondam his SERVATOR JESUS,
Quorum vita, fides, fata dicata DEO.

MATThias ECCARdus Thorunen.

DIſcite Mortales horam perpendere ſummam,
Semper & horrificæ tempus adeſſe necis.
Diſcite, quàm fallax celeri & velocior aura,
Quàm brevis & quantis Vita ſit aucta malis.
Omnia, peccati quæ ſunt corrupta veneno
Corpora, Mors dira falce ſevera metit.
Ac velut in campis hodie pulcherrima florent
Gramina; cras, tenuis cum ſtrepit aura, cadunt:
Sic genus humanum perimit miſerabile Lethum,
Quiꝙ́ valent hodiè, cras ſine mente jacent.
G 3I nune,[54]
I nune, quem teties inſana ſuperbia torquet,
I nunc, & fluxas affer & effer opes.
Quid tibi divitia? quid opes? quid gemma? quid aurum
Proderit, extremam morte vehente diem?
Mors neꝙ divitibus, neꝙ pallida parcit egenis,
Hîc ſunt in precio dives inopsꝙ́ pari.
ECCE, tot in mundo qui vicerat antè Tyrannos,
Mortis ALEXANDRUM vincit acerba manus;
Cûi par divitijs, quo nullus egentior unquam,
Ambo mortis iter CROESUS & IRUS eunt.
Sic decies quinos & ſeptem vixit ut annos,
ARTOMIUM ſubitò Mors inopina rapit.
O decus immortale, tui ſpes magnaꝙ́ Cœtus,
Sic igitur fato concidis ante diem?
ECCE tuum lugent obitum juvenesꝙ́ ſenesꝙ́,
Plorat & ad tumulum mœſta corona tuum:
Te deſlent, tua te dulcißima pignora plangunt,
Cumꝙ́ Scholis Cives, Curia tota dolet.
At tua ſydereos penetrat Mens læta penates,
Aſpectu gaudet perfruiturꝙ́ DEI:
In gremioꝙ́ capit gratißima gaudia CHRISTI,
Chriſticolis CHRISTI parta faventis ope.
Hîc pax. hîc requies, hîc lux, hîc caſta voluptas,
In CHRISTO cunctis percipienda pijs.
Hîc ſalve, gaudeꝙ́ diu, ſanctosꝙ́ triumphos,
Donec nos etiam te videamus, age.

IOANnes COLbius Saganenſis Sileſ.

QUàm benè nunc æſtas pinguiſsima frugibus arva
Ornat? virens gratiſsimo
Flore ſuperbit humus?
Inſpice nunc campum, campus quàm plenus ariſtis?
Fert & ſuas dulciſsimas
Florifer hortus opes.
Quàm[55]
Quàm citò ſed viridis perit hic ornatus in arvis〈…〉〈…〉
Florentis & mox avolat
Arboris omne decus?
Tu quocunq́; tuis nitidis ſpectabis ocellis,
Dices: Nihil firmiſsimum
Circulus Orbis habet.
Approbat hoc Petrus, Jovæ qui Juſſa profeſſus
Cœleſtis eſt: hic pallida
Morte peremptus obit.
O infauſta dies, atroq́; notanda lapillo!
Artomius Petrus piè
Quâ venerandus obit.
Hic tuit eximius ſanctæ Pietatis amator,
Hûic curæ erant altiſsimi
Jura ſevera Dei.
Ah! Mors quàm ſurda mìſeros nos reſpuit aure?
Mortalibus crudeliter
Injicit illa manus.
Forma Susannam nil; Virtus nil Samsona juvit;
Vires juvant nil Goliath;
Divitiæq́; Naboth.
Eripit hæc primùm, ſi quid videt utile Templis;
Et, utile Reipublicæ
Quod videt eſſe, necat.
Luctibus indulgete pij, date ſigna doloris,
Christi Ducis quêis nobile
Nomen in ore frequens:
Eſt decus amiſſum Templi Doctor ; fidelis:
Hunc luctibus triſtiſsimis
Condecorate Virum.
O Pater, ô Patriæ ſumma pietate Sacerdos,
Heu Mortis ita te lurida
Regna ſubire juvat?
Sie[56]
Sic eſt: Morte juvat ſubijſſe palatia cœli;
Jam me Dei ſanctiſsima
Aula ſalutis habet.
Ergo lætus agat cœleſtia gaudia Petrus
Artomius: quæ finiet
Gaudia nulla dies.
Felix, cũi nitido contingit vivere cœlo,
Et perpetim firmiſsima
Proſperitate frui.
Carmine lugubri placidiſsima Fata precemur,
Ut tumba quammolliſsimè
Corpus & oſſa tegat.
Jucundum immundo eſt ſubitò valedicere mundo;
Varia etenim diſcrimina
Angulus omnis habet.
Nunc placidè recubent ArtomI membra ſepulchro,
Donec ſonum det Buccina
Ultima ab axe poli.

Adamus Büthnerus Francoſtenâ Sileſ.

SVeverunt olim fortes lugere QVIRITES,
Quando quis Heroum clauſit in Urbe diem.
Non quoꝙ lætata est gens orta à Principe IUDA,
Deſeruit vitam cum Patriarcha ſuam:
At mœſtos longo ſonuerunt tempore queſtus,
Illorum lachrymis & maduêre genæ.
Sic alij quoꝙ deflebant Virtute polita
Claros, extremum quando obiêre diem.
QVARE & nos meritò lachrymis perfundimus ora,
Et meritò lugent Curia, Templa, Scholæ:
Defunctum meritò deflet THORUNIA PETRUM
ARTOMIUM, Ingenio, tum Pietate gravem.
Eximius Vir erat, præſtans candore fideꝙ́,
Exempla Cœtus erudijtꝙ́ ſuo.
Intrepi -[57]
Intrepidus Veri Verbiꝙ́ redarguit hoſtes,
Promovitꝙ ſacrum Relligionis opus.
Sed fruſtrâ querimur, noſmet torquemus & ipſos,
Et fruſtrà ex oculis humida gutta cadit.
Sic etenim voluit DOMINUS, ſe opponere cuius
Grande voluntati ducitur estꝙ́ nefas.
Corpus & ut condatur humo, tamen aſtra ſubivit
Spiritus, inꝙ́ illis gaudia mille capit.

SALOMON SCHULTZ Thorunen.

VIta cadu ca brevisq́; hominum, completa dolore,
Quæ, ceu roſa occidit, cadit.
Nil firmum in terris: florens dilabitur ætas,
Ubiq́; & undiq́; eſt dolor.
Jam creſcunt morbi; Mors mox truculenta minatur
Ex Orbe multos tollere:
Aufert tàm Reges Regnis opibusq́; potentes,
Quàm rerum egenos omnium:
In nos ex pandit vaſto cava guttura rictu,
Potentiam nauci facit:
Flectitur & nunquam precibus Mors invida; ſed nos
Exſcindit, aufert, & necat.
Sic rapit ARTOMIUM Pietate, Fideq́; probatu[m]
Mors ſubita falce ferreâ.
O Mors horribilis, verè ô Mors horrida, tollens
Nobis viros fide graves.
HIC hic dignus erat Cumæos vivere in annos,
Vitamq; longam ducere.
Hûic aſt nil Pietas, nil profuit incluta Virtus,
Juvit nihil cultus DEI.
PETRE tuæ ARTOMI clariſſima ſtellula ſtirpis,
Virtutum amator omnium:
Relligione animus tibi erat ſtabilitus, in uno
Dum ſpes erat tibi DEO.
Æternùm vivis, MAJESTATEMq́; VERENDAM
Jam cernis omni tempore:
HAngeli -[58]
Angelicos inter Cœtus, animasq́; piorum
Splendore collucens ſedes.
Vive valeq́; DEO, per & omnia tempora vive
In axe ſupremo poli.

JACOBUS RUMplerus Thorunen.

QUis mihi crediderit, quòd in una forſitan Urbe,
His eadem ſplendens, his ſit opaca dies?
Est quid inauditum: pariter quòd tempore eodem
Exultent alij corde, alijꝙ́ fleant.
Ecce ſed illa dies præſens, illudꝙ́ momentum est,
Quo exultant alij corde, alijꝙ́ dolent.
Poſtquam etenim Vates invictus victus iniqua
Morte jacet, verè nomine reꝙ́ PETRUS:
Exultant, gaudent & ſtulta voce triumphant,
Et quid non? audax, impia, raſa, cohors:
At luget contrà, fletusꝙ́ profundit amaros
Sincerè recolens turba timensꝙ́ DEUM.
Diſpereant, illis rumpantur & ilia plauſu:
Tu ſolamen ades CHRISTE benigne tuis.

MATTHÆUS VIETORIUS Schemnicenſis Pannonius.

Ah Pater Artomi, Ah noſter Pater, Ah bone Paſtor,
Ah decus, Ah ſacri currus & arma gregis!
Curcitò perverſo moriens te ſubtrahis Orbi?
Cur ſuperos properas liber adire choros?
Ah Pater, Ah Paſtor, quis flendo flebit acerba
Fata? Tuam potis eſt quis lachrymare Necem?
Curia, Templa, Scholæ, Materq́;, Paterq́;, Puellæ,
Et pueri, atq; ſenum turba verenda gemunt.
Ah Pa -[59]
Ah Pater Artomi, Ah noſter Pater, Ah bone Paſtor,
Ah decus, Ah ſacri currus & arma gregis!
Heu mihi! Quid vita eſt? Dolor eſt, animæq́; favilla,
Bulla, lutum, ſanies, Os, cinis, umbra, nihil.
Nam velut è terra flores & germina campi
Sole micante micant, Sole cadente cadunt:
Sic etiam quicunq́; fuit, defloruit, hoc eſt:
Qvivis aret humo, qui modò floret homo.
Sic quoq; Vir præſtans, pietatis honore decorus,
Marceſcit, teneri floris & inſtar obit.
Ah Pater Artomi, Ah noſter Pater, Ah bone Paſtor,
Ah decus, Ah ſacri currus & arma gregis!
Sed quia te Christus perverſo ex Orbe redemit,
Atq; cruore ſuo diluit omne nefas:
Gaude; Cœleſti es quia tandem ſede receptus,
In Christi & gremio gaudia vera cape.

Johannes Leopoldus Egra-Redwicenſis Palatinus.

EHeu! cur mortem ploratis & invida fata?
Eheu! cur triſtes flendo nunc ducitis horas?
En etenim fragilem vitæ mortalis honorem
Deſeruit tantùm præſtans Pietate, Fideq́;
Artomius, Christi qui dogmata ſancta profeſſus
Thorunii, egregiè Paſtoris munere functus,
Qui fatis multis ſatis exagitatus acerbis
Spicula per mortis tandem ductore Jehova
Evaſit Victor, limenq́; intravit Olympi:
Nunc Byſſo indutus, palmaq́; nitente decorus
Exultat, lætumq́; canit Pæana, ſimulq́;
Aſpectu Superûm fruitur propiore beatus.
H 2Idcirco[60]
Idcirco nimijs lachrumis ne ſpargite tumbam,
Sed potiùs poſito nova gaudia ducite luctu.
Nam quamvis Tellus teneat nunc oſſa cutemq́;,
Attamen Hic iterum lætus mox inde reſurget,
Cum tandem veniet Juſtus ſuper omnia Judex,
Et teneros agnos olidis ſejunget ab hircis.

Georgius Proyt Dantiſcan.

SI Natus luget defuncti funera Patris,
Si mortem Matris fatalem Filia plorat:
Certè nos etiam planctus emittere fas est
Omnes, qui doctæ tractamus Pallados artes,
Inꝙ́ Scholis veræ imbibimus Pietatis amorem,
Quòd MYSTES noſter, qui fundamenta Salutis
Sincerè expoſuit populo, verumꝙ́ beatas
Ad ſedes monſtravit iter, quod & ipſe ſecutus,
Dùm vixit, ſemper, jam morte necatus acerba est.
OMORS atra, atrox, hominum ſævißima peſtis,
Parcere cur neſcis, ô Mors, Virtute politis
Doctrinaꝙ́ Viris? qui ſacri dogmata Verbi
Tradentes magno ad CHRISTUM deducere fructu
Norunt CHRISTICOLAS, colere & plantaria Cœli,
Atꝙ́ rudes animos, quêis non est cognita Virtus
CHRISTI, ſalvificam benè ſpemꝙ́ fidemꝙ́ docere.
SED quid ego Mortem accuſo? Moderante JEHOVA
Decidit haud ullus noſtro de vertice crinis:
Ergo minùs multò vitales linquimus auras
Abſꝙ DEI ſcitu: SIC Tu quoꝙ PETRE, JEHOVA
Diſponente cadis, quæ ſunt terrena, relinquens,
Et nunc in Cœlis vitam ſine ſine beatam
Vivis, & in CHRISTO capis optima gaudia liber
Curarum, illius pendesꝙ́ docentis ab ore;
Splendidus effulges, ut ſydera clara coruſcant,
Cum[61]
Cum Cœlum ſudum est, & terram frigus opacat:
Ampliùs haud cruciant te morbi, aut quicquid acerbum est.
ERGO vive DEO ARTOMI: Nos Hora beata
Evocet ad Cœlos etiam ſedesꝙ́ perennes.
Hæc noſtri, ARTOMI, tibi ſigna doloris habeto.

BARTHOLOmæus BEYER Mariæburgen.

EPITAPHIVM.

HEîc Petrus Artomius recubat, nõ corpore magnus,
Magnus at Ingenio, magnus & Eloquio:
Per Christi Mortem reparatæ Præco Salutis,
Ad Cœli monſtrans Regna beata viam:
Annos ter denos Domini ſudavit in Agro,
Officij curas ſuſtinuitq́; graves:
Warsaviæ docuit, KrylovI, Thorunii que,
Legem, Evangelium ritè ſecare ſciens:
Cum decies quinos ſeptemq́; exegerat annos,
Et vitam, & Mortem ſic moderante Deo,
Morte repentina, præter votumq́; metumq́;,
Non improviſa ſed tamen, abripitur:
Hoc, inquam, Artomii requieſcunt Oſſa ſepulchrõ,
Parte ſui aſcendit nobiliore Polum:
Rurſus at hæc olim prodibunt viva ſepulchro
Oſſa, recèns animæ conſociata ſuæ,
Decreto curret Lux quando noviſsima Jovæ,
Extremumq́; dabit Buccina clara ſonum.

M. C. F.

H 3Grab -[62]

GrabSchrifft Des Ehrwirdigen vnd Wolgelahrten Herꝛn PETRI ARTOMII, Wolverdieneten Lehrers des Goͤttlichen Worts / welcher / nachdem Er Sieben vnd Funfftzig Jahr in dieſer Welt gelebet / vnd der Kirchen Christi Ein vnd Dreiſſig Jahr in Polen / in Reuſſen / Endlich aber vnd fuͤrnemlich zu Thorn in Preuſſen / als ein getrewer Seelſorger gedienet / den 2. Auguſti Anno 1609. im Herrn ſeliglich ent - ſchlaffen iſt.

WEnn Gottes Furcht / Geſchickligkeit /
Tugend / Kunſt vnd Beredſamkeit
Den Tod koͤnt haltn / duͤrfft Thorun nicht
Herꝛn Petrn zu Grab tragn / wie geſchicht:
Denn Er in Allm war wolgeziert /
Das recht von Jhm geruͤhmet wird:
Er hieß PEtrus / vom Fels genant /
Den rechtn Fels / Chriſtum / Er bekant /
Er war PEtrus / fuͤhrt PEtri Lehr /
Sucht Chriſti / nicht deß Bapſtes / Ehr.
Sein Schaaf vnd Laͤmmer trenckt Er fein
Auß Jſraelis Bruͤnlein rein.
Von Menſchen Traͤumn vnd Gauckeley
Deß Bapſts Er Sie abfuͤhret frey.
Thorn / Krylow / ja gantz PolerLand /
Auch ſeine Feind / das zeugn zuhand.
Die[63]
Die nach ſeim Tod verlangen hattn /
Als wer Er nicht / wie All / ein Schattn.
Jſt denn vor nie ein Menſch geſtorbn?
Ligt drumb Chriſti Schaafſtall verdorbn?
Paulus / Petrus / geſtorben ſind /
Dennoch ſeinr Kirchn Gott Lehrer find.
Ja der an Paul vnd Petri ſtatt
Vor der zeit Maͤnner gſetzet hat /
Der kan vns an Herꝛn Peters Ort
Auch einen ſchicken zu ſeim Wort.
Du Feind frew dich / GOTT bitten wir /
Das Er einn andern ſend dafuͤr /
Der auch in gleichen Gabn vnd Geiſt
Seinen Fleiß zum Wort Chriſti leiſt.
Vntr des ruh woll du alter Herꝛ /
Vnd wart vnſer im Himmels Heer.

Franciſc. Rothard. Mülhuſ.

[figure]

About this transcription

TextLeichpredigt Auß dem 25. Capitel S. Matthaei/ [...] Gehalten den 4. Augusti dieses 1609. Jahres/ bey dem Begrebnuß des Ehrwirdigen vnd Wolgelehrten HErrn Petri Artomii
Author Martin Trisner
Extent63 images; 12943 tokens; 5944 types; 90148 characters
Responsibility Alexander Geyken, ed.; Susanne Haaf, ed.; Bryan Jurish, ed.; Matthias Boenig, ed.; Christian Thomas, ed.; Frank Wiegand, ed.

CLARIN-DNote: Langfristige Bereitstellung der DTA-Ausgabe

EditionVollständige digitalisierte Ausgabe.

About the source text

Bibliographic informationLeichpredigt Auß dem 25. Capitel S. Matthaei/ [...] Gehalten den 4. Augusti dieses 1609. Jahres/ bey dem Begrebnuß des Ehrwirdigen vnd Wolgelehrten HErrn Petri Artomii Martin Trisner. . 63 Augustin FerberThorn1609.

Identification

Universitätsbibliothek Breslau Universitätsbibliothek Breslau, 4 S 122/8 / 523595

Physical description

Fraktur

LanguageGerman
ClassificationGebrauchsliteratur; Leichenpredigt; Gebrauchsliteratur; Leichenpredigt; ready; aedit

Editorial statement

Editorial principles

Publication information

Publisher
  • dta@bbaw.de
  • Deutsches Textarchiv
  • Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities (BBAW)
  • Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften (BBAW)
  • Jägerstr. 22/23, 10117 BerlinGermany
ImprintBerlin 2019-12-10T09:36:03Z
Identifiers
Availability

Dieses Werk steht unter der „Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz“ (CC BY-SA).

Holding LibraryUniversitätsbibliothek Breslau
ShelfmarkUniversitätsbibliothek Breslau, 4 S 122/8 / 523595
Bibliographic Record Catalogue link
Terms of use Images served by Deutsches Textarchiv. Access to digitized documents is granted strictly for non-commercial, educational, research, and private purposes only. Please contact the holding library for reproduction requests and other copy-specific information.