COllegia opificum, Viri Senatorii, certis nixa legibus ac Statutis, quæ juſta, æqua, commerciorũmq̀; libertati nõ contraria, in civitate rem eſſe tàm publicè quám privatim utilem ac ſalutarem, in confeſſo eſt apud omnes;) (2contràcontrà verò, ſi eadem aut penitus negligantur, aut ob frequentem abuſum (ut non rarò fieri ſolet) in pravitatem monopolicam degenerent, aut negle - ctâ omniæquitate, temporumq̀; conditione, con - tra ſuperiorum ac ſtatuentium intentionem, de - torqueantur, rem eſſe pernicioſiſſimam, nemo in - ficias ire poterit. Ea propter Magiſtratibus Ci - vltatum maximè incumbit, ut ejuſmodimala, ex abuſibus ſtatutorum Opificum naſcentia, ſummâ curâ præcaveant, ſeveré coerceant, ac ſine morâ, fremẽte licet turbâ lucri cupidâ, corrigãt tollantq;. Cumprimis autem Collegia piſtorum, lanionum, & qui circa curam annonæ publicæ occupantur, perpetuam ac fidiſſimam inſpectionem exigunt, ne ſub iis monopolæ, propolæ, Dardanarii, anno - næ flagellatores, ſimilisq; farinæ homines deli - teſcant, civesq̀; miſellam cumprimis plebem, pro libitu rerum pretia ſtatuentes, premere & exhau - rireaudeant.
Cùm igitur Vos, Viri Senatorii, Illuſtrisſimi Co - mites Schvvartzburgici, Domini noſtri Clementis - ſimi, Civitatum Magiſtratus ac Defenſores publi. cæ rei conſtituerint, vobisq̀; curam utilitatis civi - um demandando, injunxerint, ur ſtatuta opificum atq̀, artificum Collegiis gratioſè conceſſa, certisq;privi -privilegiis firmata, cuſtodiatis, eaq̀; ad ἀυτάρκειαν ſa - lutemq̀; publicam omni ope dirigatis; Agite, agite, igitur, lanctiſſimam ac ſalubertimam hanc curam ſuſcipite prompti, & quantum in vobis eſt, eò laborate, ut veſtræ vigilantiæ & adminiſtrationi concreditæ univerfitates floreãt, vireãt, vigeantq̀;. Eâ fiue Tractatum hunc de Collegiis opificum, horis ſubſecivis conſcribere, Vobisq̀; Viri Senatorii, con - ſecrare, mihi viſum fuit, ut in prom ptu ſit conſili - um, ſi forte in unâ vel altera cauſa, hanc rem con - cernente, eo op9 fuerit, ſimulq̀; calcarac ſtimulum in hâc re curanda, Vobis ad dam. Quam curã meã, ut æqui boniq̀; conſulere velitis, rogo. Faxit Jeho. va, Magiſtratuum omnium Autor ac Defenſor maximus, ut Regimen & Adminiſtratio veſtra, in ipſi9 divini Numinis gloriã, totiusq̀; illuſtriſſimæ Reip. Schvvattzburgicæ ſalutem & incrementum, unicè atq̀; unicè vergat. Dab. Rudelſtadii, è Muſèo. Secundo die Martii, qui eſt Illuſtrisſimo Comiti Schvvartzburgico, Domino Alberto Anthonio, Domino noſtro clementisſimo, natalis vigeſim9 non9. Anno Gratiæ M DC CLXIX.
Veſter Officioſiſs. Ahasverus Fritſchius. D.
CUm in multis civitatum judiciis non rarò a - cerrimæ lites ac controverſiæ, circa jura ac pri - vilegia, quibus opificum collegiagaudent, venti landæ occurrant, operæpretium mihi viſum fuit, ſub ſecivis horis, quantum quidemper concatænata ne - gotia publica licuit, breviter materiam iſt am utilisſi - mam, juxta uſum ac mores Germaniænoſtræ, exa - minare, Lectorietiam ſingularia quorundã opificio - rū ſtatuta ac leges fundamentales, ex Archivis pu - blicis maximãpartem productas, communicare, ut ex iis, quid in ej9modi controverſiis pro qualitate rei ac conditione loci, ferè judicandū ſit, aliquatenus per - ſpicere liceat. Quam operam, ut benivolus Lector æ - qui bonis[ꝙ]conſulere, & ſi alicubi forte er rata oc - currant ea, amicè corrigere velit, rogo. Valeat
in Domino noſtro optimè; Dab. Rudelſtadij. die X. Martii. Anno Gratiæ, M DC LXVIII.
SUMMARIA.
COllegium à colligendo dictum,1 quod plures unà coeant, ſeq́ue invicem colli - gant & colligantur. Gödd ad l. 82 de V S. & Col - legæ quañ collecti, ſivo coelecti ad idem munus eandem que poteſtatem. Varr. de LL lib. 5. Sunt, gitur collegæ, qui ejuſdem officii, poteſtatis ac profefſionis ſunt l. collegiorum 175 de V. S. AMatt h2De Collegiis Opificum. Matth: Stephan. de Jurisdict: lib. 2. part. 6. c. 6. n. 1. ſe[ꝙ́]. qui & Con - fratres, l. ult: ff de colleg: illic: & Sodales, dicuntur.
Collegia autem opificum (: de quibus hic agere animus eſt:) Quæ etiam Sodalitia, tribus, Confraternitates appellantur, Ger - manis dicuntur Zunfften, quaſi Zuſammenkunfften, item, guͤl - den, qs. gelden. Cum quilibet ſuum Symbolum, ſei ne Zeche, con - ferat, Wehner. obſerv. pract. verb. Zunfften Chr: Befold: de Ill - re colleg: cap. 1. n. 1. In LL. Longobard: lib. 1. tit. 17. gildonia nuncu - pantur, i. e. confratria. Joh. Gryphiand Oecon. legal. lib. 1. c. 23. n. 51. Appellantur etiam Compagnien / Geſelſchafften / mercatorum cumprimis, D. Marquardus, de Jure Commerc: lib. 3 c. 1. n. 35. It. Handwercker / Ambte. Beſold theſ. Pract. Verb. Handwercker. Et collegæ, Geſellen / Zunfftgenoſſen Handwercksgenoſſen / Zunfftbruͤder / Guͤldbruͤder &c:
Qui vero collegiis prælunt, Rectores, Tribuni, Magiſtri tribuum, Seniores, Primicerii, Primates collegii, Guͤldenmei - ſter / Zunfftmeiſter / alibi Obermeiſter / Weddeherren / Alter - Leute / Altermaͤnner / dicuntur Steph. d. ir. L. 2. p. 2. c. 2. n. 286. qui etiam collegæ ſunt. Beſold de Jure Colleg. c. 1. n. 4.
Collegium in genere eſt legitima trium pluriumque per - ſonarum, ejuſdem conditionis, & poteſtatis conſociatio. l. 173. de V S. Schönborn lib. 1. Polit: c 11.
Collegium verò opificum eſt Societas legitima certorum hominum, Artificium aliquod licitum exercentium certis Statu-tis & legibus fir matum.
Quod Collegiorum originem attinet, habent Societates iſtæ originem ſuam non ex Jure Gentium, quippe quo commercia & opificia omnibus libera ſunt, ſed jure poſitivo, Romano, Statu - tario, vel Conſvetudinario. Neque enim Commerciorum li - bertas ubique locorum reſtrictionem per ſtatuta collegialia ad -8 mittit. Nec cuivis Civitati collegia opificum conveniunt, ut pluribus infrà docebitur.
Summa Collegiorum, (: in generali ſignificatu:) diviſio9 eſt, quod vel Licita ſint vel Illicita. l. 1. & t. t. ff de colleg: illic.
Illa, quæ publicâ legis vel Principis auctoritate nituntur.10 quorum quædam in Jure Romano recenſentur. in l. 1. §. 1. de colleg. l. 2. §. 6. de O. J. l. 6. C. de Profeſ. & Medic: l. 1. quod cujus[ꝙ]univ: nom. l. 6. pr. de edend. l. 52. §. 5. pro Soc: t. t. C. de fabric: l. ult §. 1. C. de Ju - dæ: l. 11 ad L. Corn: de ſicar. Jllicita ſunt, quæ absque Superioris11 permiſſu & auctoritate ineuntur l. 1. l. 3. §. 1. de colleg: de quibus in ſqecie in frà agetur.
Sunt autem duo cumprimis Collegiorum genera hodie in12 Civitatibus; Alià Mercatorum, der Zuͤnffte; Alia opificum, der Gewercker / D. Dav: Mev: in Comment. ad Jus Lubec: lib. 4. tit. 13. art. 3. n. 11. Knipſchild de Jur: ac Priv. Civit. Imperial: lib. 5. cap. 2. n. 15.
Cœterum opificia alia dicuntur gemeine und ungeſchen -13 ckte Handwercker / alia geſchenckte Handwercker. Ordin. Pol. Im - per. de anno 1548 tit. von den Handwercksſoͤhnen. 37. §. Dieweil in dem / Hæc inde ita appellantur, qvod eorundem opificibus, dem14 Handwercks-Geſellen / ad alia loca advenientibus munus & e - pulum gratis dari ſoleat, qvod per Imperii Conſtitutiones pro - hibitum, & ſub pœna duarum Marcarum auri Imperii Statibus injunctum fuit, ut hancce conſvetudinem aboleant. Beſold. de Jur. Celleg. c. 2. n. 2. Idem ſancitum in Ordin. Polit. Würtemh. tit. 55. §. Wir wollen auch ubi hæc ratio redditur, qvod exinde non ſolum operarum debitarum negligentia oriatur, ſed & ſumptus in ejusmodi epulas impenſi mercibus poſtea imponantur, alia - qve intolerabilia nocumenta in Rempublicam deriventur. Knip - ſchild d. l. n. 14. ubi n. ſeq. Opificia, qvæ geſchenckte Handwercker15 dicuntur, hæc recenſet: Buchbuͤnder / Papierer / Dreher / Neß - ler / Senckler / Nadler / Satler / Guͤrtler / Glaßer / Glaßma - cher / Beindreher / Goldſchmiede / Rothſchmiede / Zirckelſchmie - de / Ney[er]ſchmiede / Kannengießer / Uhrmacher / Buͤchſen -B 2[ſchmie -]4De Collegiis Opificum. ſchmiede / Schloͤſſer / Balierer / Windenmacher / Kupfferſchmie - de / Blattner / Balbierer / Schleiffer / Steinmetzen / Duͤncher / Gyſer / Ferber / Hutmacher / Hoſen und Struͤmpfſtricker / Schreiner / Buͤchſenſchaͤffm / Bildhauer / Weißgaͤrber.
Opificiorum etiam variæ ſunt ſpecies, de qvibus Jacob Bor - nit. tr. de rerum ſufficientiâ. tr. 2. cap. 2.
Qvædam ratione obiecti lignaria, lapidaria, lanaria, & me - tallaria ſunt. Alia reſpectu finis, utilitati communi, alia privato u - ſui directe & immediaté ſerviunt. Qvædam ſunt præparntoria, qvæ17 materiam artificii præparant: Qvædam confectoria, qvæ ex mate - ria præparatâ opus formant & conficiunt, & ex his qvædam ma - gis, qvædam minus neceſſaria, qvædam virilia, qvædam muliebria qvædam mixta: Qvædam præſtantia, qvædam vilia & ſordida. Qvæ - dam vitæ, victui & ſanitati; alia amictui & reliqvo corporis cultui alia habitationi & ædificiis; alia ſuppellectili & inſtrumentis vari - is domeſticis: Qvædam literaturæ, luſui &c. inſerviunt, latè Bor - nit. d. l. Joh, Gryphiand. Oecon. legal. lib. 1. cap. 23. ubi duodecim o - pificia præcipua refert & explicat. An vero artificia & opificia in - ter ſe differant, vid. idem d. cap. n. 38. l. 1. §. 7. de extraord. cognit.
SUMMARIA. USus Collegiorum in Civitatibus qui? n. 1. & ſeqq. Collegia opiſicum cuivis civitati non conveniunt. n. 3. Prudens Magiſtratus diſpiciat, quæ Collegia admittenda. n. 4. Alia Collegiorum utilitas. 5. 6. 7. Quæ eirca Collegia opificum obſervanda? n. 7. & ſeqq. Lites inter opificum Collegia frequentes ex confuſione. n. 13. & ſeqq. Jus collegiale unde qværatur; 15.
ESse in civitate civium certa qvædam Collegia, in qvibus per - ſonæ ejusdem artificii colligantur, ad ſuſtinenda, communi - canda, & promovenda ſuæ profeſſionis compendia, ex uſu Re - ip. antiqvis viſum fuit D. Dav. Mevius. ad Jus Lubec. lib. 4. tit. 13〈…〉〈…〉 art. 3. n. 1.
Cum enim Magiſtratus vigilantiſſimi ſollicitudinem ſuperet2 omnia pari cura inſpicere, obſervare & diſponere, & tamen in iis cujuslibet deſideriis frenum non laxari, publice interſit, uſus exigit, ſingulis negotiis & artibus deditos in collegia redigere, qvi - bus ſeniores præeſſent, & qvæ ad ea pertinent, ſubordinata curâ vel moderarentur vel ad impetrantes referrent Mev. d. l. n. 2. Lin - denſpur, ad Ordinat. Wurtemb. tit. von Handwercken / ubi tradit conſvetum eſſe, ut cives in certa collegia diſtribuantur in qvibus Conſules artium, die Zunfftmeiſter / poteſtatem habeant cogno - scendi inter artifices, de rebus ad opificium ſpectantibus, ut res & officia communia dextrè magis exerceantur. Knipſchild de ju - re ac privil. Civ. Imperial. lib. 5. cap. 2. n. 1.
Non tamen cuivis loco congruere ejuſmodi Collegia ſuſci -3 piendi libertatem, optimè monet Mev. d. l. quod commerciorum libertas in maximis emporiis, quæ incolis abundant, & materiam præmiumq; laborum omnibus præbent, non facile per collegia reſtringi debeat: in cœteris autem Civitatibus, ubi nec omnes indiſcriminatim ad mercaturam aut artificia admitti, nec ſine legi - bus relinqui fas ſit, iis opus eſſe videatur ad ſervandum bonum & Reip, proficuum ordinem. Sic in Belgio Collegia opificum4 non ſunt introducta. Ad prudentiam igitur Magiſtratus perti - net, diſpicire, an & quæ Collegia in Republ. admitti debeant. add. D. Caſp. Klock. de Contribut. Cap. 5. n. 186. & ſeq. Eſt & alia Col -5 legiorum Mechanicorum utilitas, quod cùm cogenda eſt pecunia in Civitate, cùm tributa colligenda, aliaq; gravia Reip. negotia expedienda, melius ac facilius cum univerſis quàm cum ſingulis agatur, & conſenſus obtineatur. Vernulæ. Polit. lib. 2. tit. 11. cap. 68. Ex quo eſt, quod exſtimet Bodinus, nihil ad popularia imperiaA 3tuen -6De Collegiorum Utilitate. imperia tuenda ac retinenda potentius, nec melius excogitari potuiſſe unquam, quam ejusmodi civium Collegia. Neq; Regia neq; optimatum poteſtas ad continuendas hominum ſocietates ijs carere potuit, inquit Plutarchus, in Numâ, qui Rex non modò omnium opificum, ſed & Mercatorum collegia inſtituit. Vor - nulæ, d. l.
Ad quietem namq; & tranquillitatem civitatis pertinet non pati, ut ex quavis causâ cives coëant, ibiq;, quælibet, & ſine coër - citione conferant. Tale quid indulgere proximus ad ſedition es & turbas gradus eſt, & quibusvis turbulentis ingeniis turbandi o - ptata occaſio. Id vero Tyrannicum & locietati humanæ, & nego - tiis publicis privatisqve adverſum eſt, nullos permittere civium conventus. Ideoqve ne vel defectu, vel exceſſu hic peccetur, pro - bè diſpiciendum erit. Mev. ad Jus Lub: d. l. art. 1. n. 1. & ſeq. Unde Jurisprudentia Romana vitæ civili ejusqve ſecuritati con - ſulens diſtingvit inter conventicula & collegia licita & illicita, & hæc ſaltem prohibet l. 1. & 2. ibiqve DD. de Colleg. & Corp. l. 15. c. de Episc. & cler:
Ut vero utilitas illa Reip. velut collegiorum finis, obtineatur circa collegia opificum obſervanda ſunt, qvæ habet Klock. tract. de ærario lib. 2. c. 35. n. 42. & ſeqq. ubi ita ſcribit: Magiſtratus hic erit ſollicitudo, ut opera & artificia ſint ſine dolo, ſine fuco, & ſine fraude, perfecta & ſolida, juxta artis cujusqve leges. Ideoqve curabit, eſſe Præfectos ſingulis artificiis, qvibus injungatur onus viſitandi & inqvirendi, ut ſecundum bonam fidem fiant opera: ut ſunt Tuch-gold-ſchauer / Weinſchaͤtzer / Fleiſch - und Brodt - ſchauer. 2. Cavendum ne prætextu ſocietatum artificii fiant e - adem monopolia, factiones aut conjurationes noxiæ Reip. neve noctu fiant concurſationes, aut conſpirationes, proditiones ac nefariæ in Reip. exitium molitiones ſuſcipiantur. Vernulæ lib, 2. Inſt it. Polit. tit. 8. c. 2.
3. Inſuper à loci domino conſtituendum, ne ulla rudis ma - teria exportetur, & ut nihil qvod fieri mediocri civium diligen - tia poteſt, importare liceat: Nam hoc modo & plura opificiorumgenera7Caput IIgenera adductis etiam, ſi opus eſſet, externis opificibus in pro - vincia eſſent. Homines item egeni, unde vitam alerent, facile ha - berent, & nulli eſſe otioſum iiceret, ac ſi vellet eſſe, jure item puni - ri poſſet.
4 Si tanta rerum qvarundam copia ſit, ut omnem operarum manum vincant, ſane aliô mandari potetit, ſed ita, ut ſua Regi & Regno emolumenta conſtent, ne tum alii beantur, fruſtrentur iſti
5. Diſtribui per regiones & collocari ſimul poſſunt, quæ ejus - dem rationis ſunt tabernæ. Unde opifices illi, qvibus aqvà præter -11 ffuente opus eſt, regionatim ad fluvium aut rivum conjungi de - bent. Illi vero qvorum artificia & opera exerceri ſine ſtrepitu non poſſunt, remotiores eſſe debent à Curiis & ſcholis, ne aut conſilia Reip. aut literatorum hominum ſtudia interturbent.
Deniq; 6. averruncanda eſt opificiorum confuſio, & offici - orum perſonarumq; diſtinctio in vita communi ordinanda, &12 conſervanda: quoniam abſurdum eſt, promiſcuis artibus turba - ri officia, & aliis creditum & conceſſum alios ſubtrahere. l. 23. C. de Teſtam. Et confuſio illa, quæ opificiorum & collegiorum li - citorum, quibus Reſp. carere nequit, ſubſtantialem differentiam tollit, & verè juſtitiam diſtributivam, & unam generis humani par - tem evertit Daut. de Teſtam. n. 300. Berlich. Deciſ. 26. per tot. ubi de Ephippiariis & frænariis, Satlern und Riemern tractat. His cer - tas quasdam ſpecies, alß Weißgarleder zu machen / Und zu verar - bei ten / Kutſchen in Riemen zu hangen / und zu beſchlagen / Buͤch - ſen-Hulffter mit langen und kurtzen Riemen / Hinterzeug / Wiſch - ſacke / Koͤcher / Pulverflaſchen / Wadſaͤcke / Droßkuͤſſẽ / Vorbige / Gurt zu machen / Sporen zu faſſen / ꝛc. ſibi ſolis conficiendi jus eſſe aſſe rentibus, Ephippiariis contrà hoc negantibus, & ſibi idemlicere dicentibus &c.
Hinc frequentiſſimè inter alia opificia audiuntur lites & que.13 relæ, dum unus hoc vel illud propriè ad ſuum artificium perti - nere adſerit, alter verò negat, ut eſt, unter den Kieffern und Kuͤb - lern / item. Schreinern und Zimmerleuthen / Kupffer-Keſſel - Schmiede und Pfannenflickern: Glaſern und Schreinern / we -gen8De Collegiorum Utilitate. gen der Fenſterrahmen / den Schmieden und Schloͤſſern unter - ſchjedlicher Arbeit halber: Roth - und Weißgaͤrber: Bader und Balbierer / wegen aushengung der Becken / Item der Wund - artzney halber / denen Fleiſchern / Haußſchlaͤchtern und Garkoͤ - chen / Leinwebern uñ Zeugmachern Schuſtern uñ Rothgerbern ꝛc.
Sic olim Brunſvigæ duo Collegia, die Beutler und Taſchner14 inter ſe concertarunt, ob nemblich der ſubſtantial Unterſcheid zwiſchen ihnen beſtuͤnde / daß die Beutler arbeit / auf Ringe / Schloͤſſer und Eiſenwerck zu machen beſtuͤnde / die Taſchner a - ber alleine ohne verſchloſſene Taſchen und ohne Eiſenwerck ma - chen ſolten / probatum refert Dauth. d. tract. tit. de Inſtit. bered n. 300. ex Collegiis Uratislaviæ. Norimbergæ, Dreſdæ, Berlini, Num - burgi, Hallæ Saxonum & Lipſiæ, ita ut idem obſervetur in Bohemi - a, Polonia, Ungariâ, Sileſiâ, Bojanià, Miſniâ, Auſtrià, Carinthiâ, Sti - ria, Marchionatu Brandenburgico &c. Daß ſie nemblich die Beut - ler / mit itzt gemeldeten Koͤnig-Reichen und Landen ein allgemein & univerſale Collegium, und einerley Handwercksbrauch hetten / und daß ſie ob ſolchen Gerechtigkeiten / an bemelten Orten vor Guͤldebruͤder / i. e. pro Collegis ufgenommen wuͤrden.
Notandum autem hic eſt, qvod Collegio jus collegiale non qværatur, ſi unus aut alter ſucceſſivis temporibus qvid fecerit, & in his qvæſunt ſub univerſitate ej9dem juris, per poſſeſſionem uni - us poſſeſſionem alterius retinemus. Elbert Leon, Conſ. 50. n. 1.
Monitis hiſce politicis quæ circa opificum collegia obſer - vanda, addimus Dn. Vit. Ludov. à Seckendorff. Teuͤtſchfuͤrſten Staat. part. 2. c. 8. n 9. Ubi itaſcribit: Die meiſte Handwercker ha - ben ihre ſonderbahre Zunfft und Handwercks Regulen / oder Guͤl - den und Innungsbrieffe / welche ihnen die Obrigkeit einrichten leſſet / oder beſtaͤtiget / und wird darinnen / nechſt deme / waß zur erlernung und rechtmaͤſſiger uͤbung eines jeden Handwercks ab - ſonderlich fuͤrfaͤllet / ins gemein / dieſes in acht genommen / daß eine jede Handthierungs-Zunfft / bey deme / waß zu deroſelben eigendlich gehoͤret / gelaſſen / und von anderen ihnen kein ein -trag9Cap. II. trag geſchehe / eine gute obſicht unter ihnen geſtifftet / auch rottie - rung / ſelbthaͤtigkeitund anmaßung ſonderbahrer Gerechtigkeit verhuͤtet werden: Sie aber hingegen ehrlich und fleiſſig lernen / billichen preiß halten / und niemand durch Vortheilhaffte griffe uͤberſetzen / auch die Handwercks-Purſche von muͤſſiggang / uͤmb - lauff und Zechen ab-und Zufleiſſiger arbeit / damit niemand an ſeiner Notturfft verhindert ſey / anhalten werden / und waß der - gleichen Obſichten mehr ſind: Weil auch die Innungen aller Handwercker nicht ins gemein bekant / und die vornehmſte Kauff - und Handelß Leute damit nicht verſehen ſind / ſo wird auch in vielen Landes-Ordnungen von den noͤtigſten und vornemſten Handelsleuten auch Handwercken / abſonderliche Verordnung gethan / wie ſie ſich in ihren Handel der Billigkeit befleiſſigen / und tuͤchtige wahrhafftige / unverdorbene Wahren und Arbeit fuͤhren und machen / und ſich ſonſten in ihrn Handwercken erbar - lich erweiſen ſollen / als zum Exempel von Kraͤmern / und Ge - wandſchneidern / Goldſchmieden / Wuͤrtz-und Zuckerkraͤmern / Leder - und Fellwercks-haͤndlern / Fiſchhaͤndlern / Hoͤcken / Tuch - haͤndlern / Faͤrbern / Becken / Fleiſhauern / Garnhaͤndlern / Muͤl - lern ꝛc. vid. Ordin Polit. Imp. de Anno 1548. Baͤyrs: Landrecht lib. 4. tit 1. & ſeqq. Ordin. Polit. Elect. Sax. Ordin. Polit. Saxo-Gotban. Ord. Polit. Wurtenb. &c.
SUMMARIA. COllegiorum jura quæ? n. 1. 1. Commune ærarium. 2. Sigillum. 3. ædificium communc. 4. juris - dictionem. BSenio -10De Collegior. Juribus Et Jurisdictione. Seniorum Collegii officium. n. 2. & ſeqq. An Collegia opificum ſine licentià ſuperioris rectè convocentur? n. 8. Jurisdictio collegiis opificum competens quæ & qualis? n. 10. & ſeqq. An Senioribus Collegii integrum ſit? aliqvem excludere è collegio? n. 20. Electio ſeniorum, derer Obermeiſter! eſt penes collegium. n. 22. Eorum poteſtas. n. 23. & ſeqq. Protectores. n. quorundam collegiorum. n. 16.
VIdeamus nunc de præcipuis collegiorum juribus. Habenr es 1. commune ærarium, privatam burſam, ſive arcam, qvam vocant eine Ambtslade. 1. §. qvibus ff qvod cujus[ꝙ́]univ. nom. Matth. Stephan. de juris dict. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 83. Cujus adminiſtra -2 tio eſt penes ſeniores ſeu primicerios, qvorum officium eſt, at - tendere, ut ſtatuta collegii obſerventur D. Brunnem. in l. 6. Cod. de Advoc. diverſ jud colligere, conſervare, diſpenſare reditus, ac in neceſſarios & utiles uſus expendere, non, ut ſæpius uſu venit, e - os abligurite & pro lubitu diſtrahere, ſed de iis rationes collegis junioribus denẽ andern und juͤngſten Ambtsbruͤdern / annuatim reddere. Munnoz. de Escob. de Ratioc. c. 3. Klock. de contrib. cap.3 5. n. 186. In illud ærarium rediguntur fructus bonorum qvæ ha - bent, mulctæ & collectiones voluntariæ, was von den Zunfftge - noſſen qvartaliter in die Lade eingeleget wird. Mev. ad Jus Lubec.4 lib. 4. tit. 13, art. 3. in addit. ad n. 24. Tenentur inſuper Rectores collegiorum de annona civili proſpicere collegio, ac pronum - morum qvantitate rem krumentariam qvotannis augere, qvo collegæin annonæ caritate habeant, unde neceſſaria ſibi vilius5 comparent tot. tit. de L. Jul. de annon. Inſtrui itidem debent col - legia armis, gladiis, ferreis thoracibus, galeis, ſclopetis ac ſimi - libus armorum generibus, qvo neceſſitate publicâ id flagitante, arma inde promere, locumqve ſuum iis tueri valeant arg. l. 3. §. armis de V. S. Satius enim eſt proventus Collegii bellicolo Mar - ti, qvàm effœminato Baccho dicare, cum hic ſortem unà cum ac -ceſſa -11Caput III. ceſſario abliguriat, ille verò in utrumqve, alterutrum tamen ut plurimum conſervet. Hæc prudenter monet Klock. d. tract. c. 5. n. ult. qvæ qvatenus inſtituenda, cujusvis Magiſtratus prudenti6 diſpoſitioni relinqvendum.
2. Habent commune Sigillum ein Ambts-Siegel c. ſigniſi - cavit 49. de appellat. qvo utuntur collegiati in obſignandis literis, obligationibus & liberationibus ad collegium ſpectantibus.
3. Locum ſive ædificium commune, (licet non ubiqve) u - bi certo tempore qvartaliter convenire, & collegiales tractatus negotiorum communium exercere ſolent, Zunfft - oder Ambts - Hauß / Zunfftſtuben. c. dilecta & ibi Abbas X. de Epiſc. Prælat. Maſ -8 card. de probat. concl. 319. n. 1. Steph. d. c. n. 85. Ubi qværitur: An collegia opificum ſine licentiâ ſuperioris rectè convocentur? q́vod de jure communi affirmat Mev. ad Jus Lub. lib. 4. t. 13. art. 3. n. 21. Cum ex neceſſitate ſuâ ad bonum finem convenire cenſeãtur. Af - flict. in c. 1. §. conventicula de Pac. firm. Decian. tract. Crimin. cap. 20. n. 14. De ſolenni qvodam conventu collegiorum qvi Lubecæ die Morgenſprache appellatur vide idem d. l. n. 17. & ſeqq. add. Joh. le Cirier tr. de Primog. L. 2. q. 2. n. 5. qvem refert Brunnem. in l. 6. c. de Adv. div. jud. 9
4. Juriſdictionem, in omnibus illis cauſis, qvæad artem vel profeſſionem eorum pertinent. l. 2. in ſin. c. de conſt. pec. Schurf Cent. 1. Conſ. 79. n. 1. & Cent. 3. Conſ. 34. n. 6. Eorum enim qvæ qvisqve novit, æqviſſimus eſt judex. D. Marqvard. de jur. Commere. lib. 3. cap. 2. n13.
Cum vero circa juriſdictionem illam ſæpè dubia occurrant, declarationis gratia ſeqventia obſervanda veniunt. 1. Juriſdictio illa collegio ejusqve Præfectis, denen Obermeiſtern / non priva - tivè ſed cumulativè conceſſa eſt, relicta judicis ordinarii juriſdi - ctione ſalvà, & concurrente etiam in iis, qvæ ad opificium ſpe - ctant, ſic ut ipſi in nullo præjudicetur. d. l. fin. ibiqve Salic. n. 3. C. de jurisd. Stephan. de jurisd. L. 2. part. 2, cap. 8. n. 2. & ſeq. Unde11 collegiati non intelliguntur exemti á juriſdictione ſuperioris. arg. B 2l. 1.12De Colleg. Juribus Et Jurisdictione. l. 1. C. de Præfurb: & in arbitrio actoris eſt, opifices coram ſeniori -12 bus conventus, vor dem Handwercke / oder vor der Ambtslade / an coram ordinario Civitatis judice convenire velit, nulla compe - tente his fori privilegio, aut exceptione, aut cœterorum inter - ventione, ſed primo aditus judex cognoſcet. Sichard. in d. l. fin. n. 2. Steph. d. c. 8. n. 4. Knipſchild. de Jur: & Privil: Civil. Impe - rial. lib. 4. tit. 13. art. 3. n. 28.
Sub illâ jurisdictione ſaltim illi comprehenduntur qui ſunt aut fuerunt decollegio Steph. d. l. n. 6. ſeq. Hi cùm rei ſunt, utun - tur foro collegii, ſecundum jam dicta: Cùm actores, & agere ve - lint contra alios, qui non ſunt de collegio, ſequi debent eorum forum, etſi occaſione opificii actio nata eſſet. Non enim materia actionis, ſed rei qualitas in hoc attendi debet. Mev. d. l. n 29.
Si verò artifex artis exercitium deſeruerit, Wann er das Handwerck nicht mehr treibt, etſi non amplius è Collegio ſit, ſi tamen eo nomine conveniatur, quod tempore exerciti opificii geſtum erat, coram Senioribus reſpondere tenetur. l. ult C. ubi de ratiocin. l. Prætor ait. 4. §. etiam. de edend. Sichard. d. l. n. 3. Mev. d. l. n. 30.
Jurisdictio illa, ut ſupra dictum circumſcripta eſt, cauſis ſeu negotiis collegarum civilibus, ad artificium pertinentibus, non vero ad alias ſeſe extendit, veluti ad hereditates, tutelas, teſta - menta &c Ordin. Polit: Imp: de anno 1548 tit 37. §. 1. in fin. Vultei. in d. l. fin. n. 19. C. de jurisd: D. Carpz. part. 2. conſt. 6. def. 9. n. 4. 16D. Richter. Deciſ. 80 n. 8. Criminales quoq; cauſæ ab eâ exce - ptæ ſunt, niſi quod ob ea, quæ contra ſtatuta ſunt admiſſa, Reis mulctam indicere permittatur. Extra illa verò nulla coercitio indulgenda eſt. Vult. d. l. Steph: d. c. n. 12. Carpz. d. Conſt. def. 10.
Etſi vero poteſtatem refractarios collegiatos coercendi, mulctamq; civilem irrogandi habeant, quâ contra ſtatutorum transgreſſores utuntur, nuilum tamen imperium illis indulgetur; Cùm igitur executio ſit imperii, ea non permittitur illis ultra,qvam13Caput III. quâm quod licet, contumacem collegam tam diu, atq; non ob - temperat, ad conventum non convocare, aut ſinere frui aliis col - legii juribus. Qui conſvetus eſt illis coercendi modus non im - probus, quatenus devitatur abuſus contra innocentes, quibus gra - vatis ad magiſtratum provocare integrũ exiſtit. D. Mev. d. l. n. 34.
Jn reliquis executio contra in vitos auxilio judicis ordinarii18 fieri debet, quo fine nec permiſſum eſt inal enis ædibus inquirere, qui non recepti ibidem clam artes exercent, die Stoͤhrer und boͤn - haſen uffzuheben / Sed miniſter publicus à Magiſtratu peti & ad - jungi ſolet Mev. dl. Undè nuper contra collegium ſartorum, propriâ auctoritate in tales inquirentium, mulctam 20. thalero -19 rum dictatam novimus. Sic non competit collegio opificum jus pignora ab iis, qui ſuo juri contrariantur, capiendi, niſi quate - nus à Magiſtratu expreſſè vel tacitè contra collegiatos reperitur conceſſum Mev. P. 5. Deciſ. 254.
Quæritur hîc, an Senioribus collegij integrum ſit excludere ali20 quem à Collegio? Affirmat Mev. d. l. n. 35. Si procedatur ex iis, quæ in literis ſeu diplomatibus, in Ihren Rollen / recepta ſunt, dum fortè quis peccaverit, & delicti convictus fuerit, quibus ex - cluſionis ſeu amiſſionis pœna præfixa eſt. Et ſic pronunciatum fuiſſe adverſus aurifabrum pro collegio, quod ob falſatum argen - tum illum ſine judice excluſerat, Jdem refert; Ubi etiam rectè mo - net, quod ſi quis illorum ſententiâ ſe gravatum putet, iis remedi - is uti poſſit, quibus ad Superiorem cauſa devolvi ſolet. Vid. Idem. part. 5. Deciſ. 257. Quandoq; enim ſeniores collegii iniquiſſimi lunt judices, odio, invidiâ, aliisq; affectibus pravis flagrantes.
Cœterum de Senioribus, qui Collegiis ſunt Præfecti, De - nen Obermeiſtern und Alterleute / ulterius notandum, quod cu - jusq; opificii collegium adprobatum poſſit eligere Superiores, qui habent jurisdictionem in omnibus, quæ ad illud pertinent. Si - chard. in l. ult. n. 2. C de jurisd. Quorum electio plerumq; eſt pe - nes collegas, ſed confirmatio interdum eſt Magiſtratus, quæ fit[B]3præ -14De Colleg. Juribus Et Jurisdictione. 23prævio examine, an idonei ſint. Mev. ad Jus Lub. lib. 4. t. 13. art. 3. n. 23. Electi jurant, quod fide liter collegio præeſſe, & negotia ejus curare velint, in quo præcipuè illorum officium conſiſtit. Pro cujus meliore expeditione habere ſolent miniſtrum, quicon - vocat & placita exequitur. In quibusdam locis muß ſolches der24 juͤngſte Meiſter verrichten. Obſtricti ſunt collegæ ad obſequen - dum iis, quæ Seniores ordinant, in cauſis ad opificium ſpectanti - tibus, & coram iis accuſati ſe ſiſtere, cauſam dicere, & ſententi - am expectare tenentur, etſi alias privilegiati eſſent. Sich. d. l. de - niqve ſine ſeniorum conſenſu & autoritate nil qvidqvam de jure collegii ſtatuitur. Caſtr. in l. 1. §. in filii. ad SC. Treb. Mev. d. l. n. 35
Habent qvoqve nonnulla opificia ſingulares ſuas tuitiones qvæ univerſo interdum opificum cœtui & collegio per principes, vel nobiles familias ex antiqvâ conſvetudine, vel ſingulari Im - peratorum conceſſione debentur, & præſtantur: Sic Comites Palatini Electores ab immemoriali tempore omnes fabros ærari - os, Keßler / in tractu Rhenano, ac certis Franciæ Orientalis par - tibus degentes, in particulari protectione habent, eorumqve ad - vocatiam ab Imperatoro in feudum, & ab iisdem Zobeliorum nobilis familiæ in ſubfeudum, cum inſigni hoc privilegio tenent, ut ſupellectilem cupream ad totius rei domeſticæ uſum ſufficien - tem iis gratis ſuppeditare teneantur. Mager de advocat. armat. cap. 15. n. 120. ſeq. Sic qvoqve protectio des Haffnerhandwercks - olim com miſſa nobiliſſimæ familiæ ab Offenburg / cujus diplo ma refert Beſold. theſ. Pract. voc. Keßler Schutz.
Cœterum ad effectum juriſdictionis pertinet, qvod collegia opificum in his, in qvibus jurisdictionem habent ſtatuta condere poſſint. l. fin. de colleg. DD. in l. fin. C. de jurisd. De qvibus in parte ſecunda hujus tractatus pluri - bus agetur.
SUMMARIA. Collegium per tres perſonas conſtituitur, per unam retinetur n. 1. Collegia inſtituere, cui ſit promiſſum n. 3. & ſeqq. An collogæomnes debeant eſſe unius civitatis. n. 2. An Magiſtratus municipalis poſſit jus collegii concedere? n. 6. & ſeq. Literæ fundationis collegii n. 8. Ex diuturno tempore præſumitur collegium n. 9. Pœna illiciti collegii. n. 10.
COllegium per pauciores, qvâm per tres, haut conſtituitur. 1Carpz. part. 1. conſt. 6. d. 3. n. 4. Illud tamen major pars ſal -2 tim repræſentat. Idem p. 1. conſt. 13. def. 9. n. 3. Non tamen neceſ - ſe eſt, eollegas omnes ejusdem eſſe civitatis vel loci. Experientia namqvedocet, qvan doqve collegium opificum conſtare ex col. legis, qvi diverſis jurisdictionibus ſubjecti ſunt, cumprimis qvan - do ſufficiens collegarum numerus in una civitate haberi non po - teſt. Nec ſic prorogatur jurisdictio aliena in præjudicium Domini loci, qvippe cui ſemper integrum eſt, jus Collegii proprium civi - bus ſuis concedere.
Collegia autem inſtituere, cuiqve non permittitur, ſed id pu -3 blicæ auctoritati relictum eſt, â qva habendi venia impetrari debet, ne ſub prætextu collegiorum illicita & pernicioſa conventicula & conſpirationes ineantur. l. 1. qvod cujuscunqve univ. nom. l. 1. & ſeq. de colleg. & corp. Unde olim nonniſi ex Senatus aut Principis conceſſione collegia inire licebat d. l. 1. & l. 3. §. 1. de colleg. Ho -die16De Colleg. Forma Et Fundatione. 4die in Rep. Romano Germanicâ poteſtas collogii licentiam fa - ciendi, & leges Collegio præſcribendi, Zunfften und Zechen zu vergoͤnnen und Zuzulaſſen, eſt penes Status imperii, qui Supe - rioritatis jure in ſuis territoriis eam exercent, adeoq; inter Rega - lia eſſe cœpit.
Quæritur autem: an Magiſtratus civitatum inferiores, qui jurisdictione acjure ſtatuta condendi gaudent, jus collegij concedere poſſint? Variant DD. Nos affirmamus cum D. Mevio. ad Jus Lu -6 bec. lib. 4. tit. 13, art. 3. n. 5. D. Marquardo, tr. ae Jure Commerc: lib. 3. c. 2. n. 11 & ſeqq. Ubi plures laudat. Licet enim Principes in Civitatibus inferioribus ſibi hoc jus tanquam Regale aliquando vindicaverint, jure tamen & cum ratione obtentum eſt, ut pro parte politicæ ordinationis, quæ penes Magiſtratum urbanum reſidet, habitum fuerit, eiq; in iis, ubi jurisdictione gaudet, re - manſerit. Mev. d l. n. 6. Vid: tamen Jdem part. 4. Detiſ. 301. ubi Vi conceſſionis Principum, aut longæ conſvenudinis inferioribus7 eam poteſtatem tribuit. Hæc tamen inferiorum Magiſtratuum poteſtas ſubjacet ſuperiorum inſpectioni, iuxta l. 1. de colleg: & corp. quibus integrum eſt, ſi Magiſtratum inferiorem eâ poteſtate abuti, aut cum Reip: detrimento conjunctum fore collegium, prævide - rit, pro autoritate ſuâ intercedere, & conceſſionem prohibere; v. g. Si Collegium novum intenditur, cujus noxa prævidetur. Vid. D. Mev. a part. 4. Deciſ. 301. per. tot.
Ad Conſtituendum igitur Collegium Opificum requirun - tur literæ fundationis, & Privilegia à Magiſtratu data. cap. porrò X. de Privileg. Ubi verò non probatur Collegiũ ſingulari conceſſio - ne, aut confirmatione conceſſum, aut adprobatum, cenſetur illi - citum l. 1. & ſeq. de Colleg: l. collegium C. de bered. Inſtit: Cujac. 7. Obſ. 30. & 16. Obſ. 3. & 5 Carpz. p. 3. Conſt. 13. def 36. n. 11. ſeq: Sichard. in l. ult: n. 3. C de jurisd: Decian: tract: Crimin lib. 7. c. 10. n. 3. Guid. Papa. Deciſ. 106. ibi[ꝙ]Ferret.
Cœterum ex diuturnotempore, quo iis, qui aliquam ex - ercentanegotiationem, aut artem, tanquam Collegæ palàm con - venire ſoliti, & ſigillo arcâq; communi uſi ſunt, collegii conces - ſio præſumitur, & conſuetudine collegium inductum cenſetur. DD. in cap. tertio loco X. de probat. Decian. d. l. n. 22. quem ſequi - tur Mev. d. l. n. 9. Knipſchild. de Jur. ac. Privil. Civ. Imper. lib. 5. c. 2. n. 12. in ſine.
Qui vero ſine permiſſu atq; auctoritate ſuperioris illicitum10 collegium uſurpaverint. Romano jure, extra ordinem puniun - tur, pœnâ arbitrariâ, prout finis & effectus noxius reperitur, in - de pœna durior leviorq́; conſtituitur. gloſſ. & Bald. in l. 1. quod cujus[ꝙ́]Univ. nom. Trentac. lib. 1. Var. Reſol. tu. De V. S. Reſol. 1. n. 14. Nec tantum ipſi coëuntes puniri, ſed domus, in quâ illici - ta conventicula celebrantur, dirui jubentur. l. 15. C. de Epiſc. & Cler. Aliquando præter diſſolutionem Collegii nil durius ſuſte - runt vitio creati Collegæ. Interdum eà tenentur pœnâ, quâ pu - niuntur, qui hominibus armatis loca publica vel templa occu - paſſe judicati ſunt. l. 2. de Colleg. i. e. Pœnâ Legis Juliæ de vi. arg. l. 3. l. 5. l. 10. ad L. Jul. de vi publ. Vel pœnâ legis Juliæ Majeſt. arg. l. 1. l. 4. ad L. Jul. Maj. Ut ſi ab hominibus ſeditioſis, rerum novan - darum gratiâ Collegium ſit initum. Weſenb. in tit. de Colleg. Wiſſenb. ad D. t. D. 32. tb. 12. add. Mev. ad Jus Lub, Lib. 4. tie. 13. art. 1. 1. n. 22. Ubi de pœna Exilii, quæ Lubecenſi jure con - tra illicita conventicula ineuntes ſtatutaeſt, agit.
SUMMARIA. Effectus Collegiorum præcipui. n. 1. & ſeqq. Jus Collegii exemptum à libertate communi. n. 2. Jus Collegii privativè conceſſum intelligitur. n. 3. Poſſeſſio vel qs. juris. Collegii tuendam. 5. Opifices coguntur ad præſtanda oper a. n. 6. Opificiorum jura diſtricta. n. 7. ſeq. Quatenus Collegium opificum gaudeat benefaio. l. civitas. 27. de R. P: remiſſivè. n. 10.
VIdeamus de præcipuis effectibus, quos â Principe vel Magi - ſtratu conceſſum jus collegii operatur.
1 Quod factum eſt collegii Jus, Innungs-recht / Ambts - gerechtigkeit / illud à communi libertate habetur exemptum l. t. de Colleg. Regulariter enim ex jure Collegii, cùm ei ſingulari modo aliquid conceſſum, oritur jus privativum, & poteſtas excluden - di alios D. Mevius part. 2 Decis 187. per tot. uhi n. 5. per mores hu - jus ſeculi id certum haberi, ait.
Cùm igitur jus Collegii ex privilegio privativè conceſſum intelligatur, officiales ac Miniſtri Principis concedentis eo exclu - ſi cenſentur, quod pluribus Mev d. Deciſ. in terminis juris braxã - di firmat. Vid. Jdem. part. 1. Deciſ. 108. Ex uſurpatione autem rei liberæ, ut ut per immemoriale tempus, non eſt Collegio opi - ficum, quà alios jus prohibendi, quippe quod ex jure quodam ſuo privativè conceſſo oritur. Mev. part. 5. Decis 260. Vid. Jdem in Re - ſponſ. Jur. XI. per tot. & Reſp. 9. infra adnexo.
Pendente autem lite ſuper jure Collegii, contra illud de -fen -19Caput Vfendendi ſunt, qui ante illud poſſederunt, at non ultrà, quam de poſſeſſione illorum conſtat. Mev. d. part 2. Deciſ. 188.
Publica fiunt Opificum munera, ex quo collegii jus impe -6 trarunt. arg. l. pupillus 239 §. 3. de V. S. ad quæ etiam inviti per Ma - giſtratus coguntur l. 9. de Mun. & honor. Undè opifices ad operã cuicunq; pro juſtâ mercede præſtandam cogere licet. Mev. part. 2. Deciſ. 156. ubi ſolitos coërcendi opifices modos refert, manda - tum pœnale, fub comminatione 1. Mulctæ, aut 2. Carceris vel 3. Excluſionis à Collegio.
Ex quo opificia ſunt diſtincta, & ſingulis jus collegii, & ex7 hoc certa ſpecialia jura ſunt data, per quæ uni conceſſum, alteri non licet, ideoq; circa ea, quæ peculiariter jure officii competũt, adverſus alios prohibendi jus naſcitur, eam immotam certamq; regulam, ex quà jura opificii æſtimamus, juſtè & rationabiliter conſtituimus, quodquæcun[ꝙ]in ſtatutis ſeu rotulis, velut fundamen -„ tali lege opificiorum, iis qui illa exercent ſunt aſſignata, at[ꝙ́]peculiari -„ ter addita, ea alij, qùam qui in collegium optſicum ſunt adſumpti, exer -„ cere neqveant, Sed jure collegij rectè prohibeantur: E contra, quid -„ quid collegio ſeu opificio nen eſt proprium redditum, ſeu lege certá ad -„ ſignatum, id quo[ꝙ]ſibiſolis opifices vindicare & alios ab illo abarcere„ nequeant. Quod enim non mutatur illud in naturali lege ſtare„ non prohibetur. l. 27 C. de Teſtam: & quidquid lege ſpeciali col -8 legii vel opificii non expreſſum reperitur, id veterum legum9 conſtitutionumq; regulis omnes relictum intelligant. l. præcipi - mus §. fin. C. de appell. Mev. r e ſponſ. jur: 8. ubi in lite inter lanio - nes & carnarios der Knochenhauer und Haußſchlaͤchter, verten - te, id pluribus confirmat, quod infr. refertur.
Collegium Opificum obligatur ex mutuo in utilitatem i10 pſius contracto, ut alia univerſitas, gaudeto; beneficio Leg. CivitasC 227. 20De Effectibus Juris Collegii. 27. de reb Credit. Steph. Gratian Diſcept: forenſ. 196 n. 2. D. Struv11 adff tit de reb. Credp. 178 licet diſſentiat Zaſius. ind l. 27 Quan - do verò & quatenus univerſitas aut collegiũ ex contractu mutui obligetur, non eſt hujus tractationis, vid. latiſſimé H. Piſtor. 1. q. 37. Coler. de Proc. Ex: p. 2. c. 3 n. 336 & ſeqq Carpzov. 2. Reſponſ. Elect. Reſp 109. Knipschild de Jure Civit: Imperial: lib. 5. Cap. 6. pet tot. D. Lauterbach. diſſert: ſingular. add l. 29 de reb. Cred:
Reliquos effectus, ſi qui ſunt, collige ex iis quæ hactenus diximus, & parte ſequente hujus Tractationis dicentur.
SUMMARIA. 1. Jura & Privilegia Collegiorum exſtinguuntur. 1. morte, n. 1 2. Renunciatione. n. 2. Invitis ac renitentibus collegis ea fieri poteſt. n. 4. 3. Separatione. n. 5. 4. Lapſu temporis. n. 6. 5. Privatione jurium. n. 7. An Collegium ſemel exſtinctum ſine veniâ ſuperioris reſtaurare lice - at? n. 8. Cui bona collegii cedant, exſtincto collegio? n. 11 & ſeq.
COllegia Opificum, Eorumq̀; jura ac Privilegia extinguuntur 1. Morte, quando omnes collegæ deceſſerunt, wenn das Ambt oder Handwerck gantz ausgeſtorben Bartol. in l. ult: n. 22. de colleg. Dico21Cap. VI. Et Ultimum. Dico, quando omnes deceſſerunt: penes unum enim, ſi reliqui vel in habiles, vel mortu〈…〉〈…〉, vel abſentes ſunt, jus collegii manet l. ſi - cut 7. §. 2 ff quod cujus[ꝙ]Univ: nom. ibi[ꝙ́]glosſ: Jaſon & DD. Eleg. l. 76. de judic.
2. Renunciatione quando illi qui ejuſdem conditionis & opi -2 ficii ſunt, & collegium olim fecere, renunciarunt iis, quæ collegii ſunt, & ita ſubſtantiam collegii ſuſtulerunt. Permiſſum autem3 eſt, non ſingulis modó ſociis ſocietati renunciare, ſed ad publicã quoq; ſocietatem pertinet, quod de privato leges habent, & o - mnibus mutuo conſenſu ab oâ diſcedere, ipſamq; diſſolvere licet. D. Mev. part. 5. Deciſ. 378. n. 5. Unde patet quod invitis ac reni -4 tentibus etiam collegis, uni atq; alteri liceat collegio renunciare, & vel ad aliud tranſire, vel ſeparatum jus collegii, ſi ita viſum fue - rit, a Magiſtratu petere, quamvis ejulmodi ſeparationem colle - gæ reliqui, experientiâ teſte, plerumq; ægerrimè ferre ſoleant, quaſi ſeparatio iſta non fiat ſine ipſorũ contemptu, & incom̃odo.
3 Separatione: Si conjuncti olim ſua ſinguli ſeparatim ha - bere cæperunt, ſine conventu & communione. Separatio namq; iſta ut ſocietati & com̄unioni contraria, cum illa non poteſt con - fiſtere, ideò finit & finitum docet. l. 64 pro ſuo. add. Balth. Zahn. Jehnogr. jur. Municip. cap. 38. n. 26. & ſeqq.
4 Lapſu temporis: ſi per decennium in ſeparato ſtatu ſte - terunt. Nihil enim tunc proficit antiqua ſcriptura, collegii jus antiquum indicans, ubi id antiquatum. Mev: d. Decis. in ſin.
5 Privatione ac Revocatione jurium ac ſtatutorum, quibus Col -7 legium fundatum eſt. Quæ privatio à Magiſtratu, vel in pœnam abuſus, vel ob urgentem ſalutem publicam fieri ſolet. Zahn. dict. cap. n. 11. & ſeqq.
Quæritur autem, an collegium ſemel extinctum ſine veniâ ſupe - rioris reſtaurare liceat? Negamus cum D. Mevio. d. Decis n. 1 & 2. non enim vetus eſt illud, quod interiit, ſed novum. Jdeô quæ de novo collegio privato arbitrio non introducendo legibus haben - tur, ad ejus quod deſiit, reparationem pertinet. Nec obeſt,9 quod dicitur, qui vetus reparat vel reficit, novum non facere Dec. in l. domum de R J. id enim pertinet ad illud, quod non pla - ne extinctum eſt. Quod ſemel deſiit refectum planè novum eſt, & in eo adhibenda ſunt, quæ in novo lex requirit. Abbas. in cap. con - ſuluit. C. de judic: Lancell. de attent: part. 2 c. 4 lim. 1. Mev. d. l. n. 3. add Schônborn. lib. 1. polit. cap. 11. in fin.
Ulterius quæritur: Collegio opificum per mortem collegiatorum disſoluto, Cui bona ejus cedant? Resp. Superiori vel Magiſtratui lo -11 ci. Carpz. p. 2 conſt. 6 def. 17. Si verô Collegium alio licito modo v.g. ſeparatione diſſolvatur, tunc collegiatis permittitur pecuni - as communes, ſi quas ex ſuâ collatione habent, dividere, interq; ſe partiri l. 3. de colleg. Petr. Gregor. Tholoſan. lib. 15. Syntag. jur. 12Cap. 32. n. 19. Si verò Collegio forte legata vel ordinata fuerint bona illa, apud Superiorem remanent. Carpz. d. l. ab Jnſtitore autem collata iſta conditione & modo, quo data erant, reſolutis, ad eundem vel heredes ejus redeunt. Tholoſ. d. l. n. 20.
SUMMARIA. Statuta opificum quid & quomodo appellentur, n. 1. Eorum origo. n. 2. & ſeqq. Diviſio. n. 5. & varietas. n. 6.
STaruta opificum, quæ & Rotuli vocantur, ſunt mutua pacta & conventiones de rebus ac nego -1 tiis ad artem ſeu profeſſionem pertinentibus. Germa - nicè Innungen / qvaſi Einigungen / Vereinigungen der Zunfften oder Handwercker: Innungs Brieffe / Innungs - Articul Guͤld Brieffe / Rollen: Item Ambts Brieffe. Balth. Zahn. Ichnograph. Jur. Municip. cap. 38. n. 1. Mev. ad Jus Lub. L. 4. l. 13. a. 3.
Eorum Origo videtur eadem eſſe cum ipſis Collegiis artifi - cum, de quâ ſuprà, part. 1. cap. 1. Eo ipſo enim dum placuit opi -23 ficibus jus Collegii concedere, certis etiam pactis ac Statutis Col - legia illa firmari receptum eſt. Sunt ſcilicet Statuta opificumveluti 424De StaTutuſ Opificum. veſuti leges fundamentales cujusq; Collegii, er quibus hujus il - lorumq́;, qui ſub illo ſunt, jus, poteſtas, libertas & commodi -4 tas cenſeri debet, D. Mev. reſponſ. jur. 7. Verſ. Tertio, in cauſis opiſi - cum &c. quod adnexum Commentario ad Jus Lub. Unde eorum utilitas pateſcit.
Dividuntur autem in genere Statuta Collegiorum in licita & illicita. Illa opificum ordinem, atq; communem Reip. utilita - tem reſpiciunt: Hæc monopolica, iniqua, fraudulenta, commer - ciorum libertati contraria, privatum lucrum & quæſtum ſolum -6 modò reſpicientia. Deinde variant ſtatuta opificum pro diverſi - tate opificiorum. Alia namq; ſunt, v.g. Statuta Collegii Sarto - rum, alia ſutorum, alia pellionum &c. De quibus infrà ſpecialius. part. 3. hujus Tractatus.
SUMMARIA. An Statuta opificum ſuperioris confirmatione egeant? n. a. p. 2. 3. Confirmatio quare peteuda? n. 4. Confirmatio Privilegiorum res magni momenti. n. 5. Quænam obſervanda in confirmatione iſtâ. n. 6. & ſeqq. Statuta opificum ante confirmationẽ à peritis examinanda. n. 6. Inquirendum in vicinorum locorum conſuetudines. 11. 7. Statutn contra leges Imperii non admittenda. n. 8. Jurisdictio limitata Collegiis concedenda. n 9. Privilegia, quæ æmulationem ſapiunt, denegenda. n. 10. Pacta inter vicinos hac de re inita ſervanda. n. 12. Clau25Caput II. Clauſula reſervatoria, de mutando & tollendo ſtatuto inſerenda. n. 13. An ſuperiori integrum ſtatuta opificum pro lubitu collere? n. 14. & ſeqq. Formula confirmationis. n. 17. An ſtatutum valeat in aliorum præjudicium? n. 18.
STatuta opificum de cauſis ad opificium ſpectantibus (ſi ſunt1 ſecundum, vel præter Jus) confirmatione ſuperioris non in - digere, de Romano Jure certisſimum eſt, cum à lege ipſa confir - mentur l. ult. ibiq; DD. commun. De jurisd. omn. judic. l. 2. §. ult. C. de conſtit. pecun. poſt alios D. Hahn. ad Weſenb. tit. de legib. n. 3. verb. decreta. Praxis tamen hodierna Germaniæ ubiq; ferè contrarium2 induxit, quatenus ejusmodi ſtatuta à ſuperiore omninô confir - manda. Unde hodie per modum privilegii, viac jure ſuperiori - tatis territorialis, Krafft Landes Fuͤrſtl. Obrigkeit / concedi ac confirmari ſolent. Wehner. Obſer v. pract. verb. Zunfft / & verb. Guͤldenmeiſter. add. ſupr. Part. 1. cap. 2.
Ut tamen ſtatutorum ſemel conceſſorum confirmatio à3 Principis Succeſſore petatur, utile quidem eſt, ſed non neceſſa - rium. Novimus enim multa opificum ſtatuta adhuc hodiè in ſuo vigore eſſe, quæ ante 60. & plures annos conceſſa, nec unquã à ſucceſſore confirmata fuerunt. Quòd verô Collegia opificum confirmationem ſucceſſoris ſæpè negligant, inter alias hæc cauſa4 eſt, quod eam gratis ac ſine ſumptibus non facilè impetrare liceat, Et ſi eam petant, non raro nova privilegia, quæ ſæpè iniqua & mo - nopolica ſunt, petere ſolent.
Cœterùm cùm omnis Privilegiorum conceſſio ac confirma -5 tio res magni ſit momenti & præjudicii, ac ſæpiſſimè rixis ac con - tentionibus cauſam & occaſionem in Civitate præbere ſoleat, nunquam ea temeré, ſed ſemper præviâ deliberatione fieri debet. DProfi -26De Statutorum Confirmatione. Proficit cautè dare diplomata, ut Magiſtratui in politicis ordina - tionibus nihil dematur, ut provariatione eorum, ex quibus leges mutari ſolent, jus mutandi, corrigendi, emendandi, addendi & minuendi integrum ſit, ut collegæ literali obſervatione ſint ob - ſtricti, omnisq; occaſio præſcindatur extenden di & abutendi or - dinaria. D. Mev. ad Jus Lubec. lib. 4. tit. 13. art. 2. n. 16.
Antequam igitur Princeps hoc vel illud Statutum Opificũ confirmet, ac ſigillo manuq́; ſuâ corroboret, primùm omnium per Conſiliarios ſuos, Virosq; alios rerum iſtarum peritos omnes ac ſingulos ſtatuti articulos & puncta accuratè examinari curet, an quid impii, iniqui, illiciti, aut Rep. damnoſi, (: ut non rarô iniquiſſima peti ſolent) contineant. Sic. v. g. SiChirurgis aut Phar - macopæis Privilegium aliquod concedi debet, audiatur pri9 ſuper hâc re conſilium periti Medici, ut eo meliùs conſtet, quatenus & ſub quibusconditionibus privilegium velStatutũ tale tutò concedi7 aut cõfirmari poſſit. Utile etiam foret pri9inquirere in vicinorum locorum conſverudines, ſtatuta & mores, ne quid fortè inſoliti, abſurdi aut iniqui permittatur. vid. Mev. part. 5. Deciſ. 171. n. 3. ubi ait: Circa ſtatuta, præſertim quæcommercia & opificia concer - nunt, ad vicina loca præprimis reſpiciendum, ne dum in noſtris iſta nimis gravia, moleſta & oneroſa redduntur, ad hæc cum in commodonoſtro tranſeant, ut fieri ſolet.
Secundò cavendum, ne quid ſtatutis opificum inſeratur, quod Conſtitutionibus ac legibus Jmperii adverſum, v. g. ne ſapi - ant Monopolium; ne à Collegio excludantur, molitorum, Paſto - rum, tubicinum &c. filii; ne opificum arbitrio taxa ſeu æſtimatio operum relinquatur &c.
Tertiò cavendum, ne plus jurisdictionis opificum Magiſtris tribuatur, quám æquum eſt. Neq; modus mulctandi ſtatutorum transgreſſores ipſorum arbitrio relinquatur. Suntnamq; hominesill27Caput II. illi ad extendendam juriſdictionem ſuam valdè proclives.
Quartò videndum, ne huic vel illi Collegio Privilegium10 concedatur, quod meram æmulationem ſapit, vel confuſionem opificiorum inducit, vel aliis jus quæſitum tollit aut minuit; vel occaſionem rixarum & querelarum præbet.
Non rarô Principum miniſtros in hâc re pecoare videmus,11 qui vel ex præcipitantiâ vel ſpe pecuniolæ, quæ pro confirmatio - ne ſolvi conſuevit, inducti, non concedenda concedunt, quæ ta - men non ſine jacturâ auctoritatis publicæ poſtmodum revocare coguntur. Hæc incommoda ut evitentur, nihil non hâc in re per - penſo animo ſtatuendum eſt.
Nonnunquam etiam certis ex cauſis inter vicinos mutuic12 pactionibus conventum eſt, (: ut in C. S:). ne alter ſine alterius præ - ſcitu & conſenſu Collegia opificum ſtatutis certis firmet; quæ pa - cta omninò ſtudioſe ſervanda, ne iis neglectis, lites, contentiones, aliaq; incommoda indè naſcantur.
Rectè etiam moribus introductum eſt, ſtatutis opificum13 clauſulam reſervatoriam inſeri, quâ Princeps Statuta vel privile - gia confirmando ſibi expreſſis verbis reſervat poteſtatem, ea ex ur - gentibus cauſis mutandi, tollendi aut annullandi. Jm̄ò, licet14 clauſula iſta expreſſè ſtatuto opificum inſerta non fuerit, nihil o - minus Superiori integr um eſt, illud ex juſtâ canſâ, v.g. propter nimium abuſum, tollere; non obſtante, quod ſtatutum in perpe - tuum (: uf ewig, ut quandoq́; formula ſtatuti ſonat:) Opificum collegio conceſſum fuerit. Cœterùm clauſula iſta reſervatoria15 non ſic accipienda, ut pro libitu, ex abſoluto arbitrio liceat ſemel recepta abrogare, aut immutare, quod tàm à voluntate clauſulam inſerentium, tàm à mente imperrantiũ, tàm â conditione corum, quæconceduntur, tàm ab uſu Reip. alienum eſt; Sed ut ex ratione, ſi vel neceſſarium vel utile, fas ſit Magiſtratibus aliter de ſemelD 2ſtatutis28De Statutorum Confirmatione. ſtatutis recedere, atq; ita diſponere ſicut expedire viſum. Unde vi - iſtius clauſulæ integrum eſt, ubi ratio ſvadet vel non obſervare, vel derogare, vel aliud, quod utilius viſum ſurrogare, haut ob -16 ſtante Superioris confirmatione. Et ſi enim Confirmatio Prin - cipis actum perpetuum efficere ſolet, non tamen id produci po - teſt ad illa, quæ ita conceſſa, ut perpetua eſſe non debeant, de qui - bus etiam hoc præcautum & mutandi libertas, contra quam con - firmatio nil novi dare poteſt. Gal l. 1. Obſ. 1. n. 3. Mev p. 5 Dec: 230. per tot.
Cæterum formula confirmationis Statuti Opificum pro va - rietate loci variat. In his locis hæc ferè recepta eſt:
Von Gottes Gnaden Wir &c. Bekennen vor uns / unſe - re Erben / und Nachkommen / und thun kund gegen Maͤnnig - lich / daß uns die ſambtlichen Meiſter des N. Handwercksetzliche verfaſte Articul einer Innung und Handwercks Ordnung / de - ren ſie ſich zu nuͤtzlicher fortſtell - und aufnehmung ſolches ihres Handwercks / mit einander verglichen / unterthaͤnigſt fuͤrbrin - gen laſſen / und darneben gehorſamblichſt gebeten / ihnen dieſel - be / auszuſtehender Landes Obrigkeit / gnaͤdigſt zu Confirmiren und zu beſtaͤtigen. Wann wir dann ſolches geſtalten dingen nach / nicht unziemlich befunden / Alß haben wir nach fleiſſiger erwegung der uͤmſtaͤnde / beruͤrte Articul revidiren, und uns ſol - che zu gedachter Innung gefallen laſſen. Alß zum erſten ꝛc.
Wir Confirmiren auch hierauff vorher geſetzte ſolche Ar - ticul und Puncte, zu einer der gedachten N. Innung und Hand - wercks Ordnung von Hoher Obrigkeit wegen / Krafft dieſes ge - genwertiglich und gnaͤdigſt / und wollen / daß ſolche fuͤr ihre Handwercks-Innung in allen Puncten und Clauſulen getreu - lich und unverbruͤchlich gehalten / und dawider nicht gehandelt werden ſolle. Befehlen auch zugleich unſeren Cantzlar / Raͤ - then / Beambten / Voigten und Dienern / auch Raͤihen in Staͤd - ten und andern Befehlichshabern / daß Sie uͤber diſer UnſererCon -29Caput II. Confirmirten Ordnung ſteiff und feſt halten / und die Redlichen Meiſter und Geſellen dieſer Zunfft / ſo offt es Noth / und ſie dar - uͤmb erſuchet werden / biß an uns ſchuͤtzen und handhaben / die Verbraͤcher aber / unnachlaͤſſig ſtraffen / welche Straffen zur helffte unſern Aembtern / und die andere helffte dem Handwercke zukommen und bleiben ſoll. Jedoch behalten wir uns / ſo wohl unſeren Erben und Nachkommen / ausdruͤcklich bevor / dieſe Handwercks Ordnung nach gelegenheit der Zeiten und Laͤuff - ten / und ſonderlich da Sie etwa mißbraucht werden ſolte / oder moͤchte / zu endern / zu verbeſſern / auch gar oder zum Theil auf - zuheben / wie wir es iedesmahl nothwendig und nuͤtzlich zu ſeyn befinden und erachten werden.
Zu Uhrkund haben wir uns mit eigener Hand unterſchrie - ben / und Unſer Secret wiſſentlich hierunter anhaͤngen laſſen. Geſchehen und Geben Anno & die &c.
Quæritur hîc: an ſtatutum Collegii Opificum ex confirmatio -18 re Mágiſtratus Urbaniin aliorum præjudicium valeat? Affirmat D. Mev. part. 3. Deciſ. 284. quòd confirmatio Magiſtratus faciat Sta - tutum Collegii legem Civitatis. Nec adſenſu & confirmatio - ne Principis hîc opus eſt, cùm ea, quæ ad politiam ſpectant, per æquè ex auctoritate & Confirmatione inferioris Magiſtratus, qui jurisdictionem & jus ſtatuendi habet, valeant. Mev. D. Deciſ. n, 6.
SUMMARIA. Cujus ſit ſtatuti interpretatio? n. 2. & ſeq. Privilegia opificum ſunt ſtricti juris. n. 4. D 3Quo -30De Statutorum Interpretatione Ac Dispensatione. Quomodo Privilegia interpretanda? n. 5. An ſuperior diſpenſare poſſit contraſtatutum collegii? n. 6. 7.
ACcidit interdum, circa unum atq; alterum ſtatuti Articulum, quoad ejus verba vel mentem, dubium aliquod naſci, undé2 quæritur, cujus ſit ſtatuti interpretatio? Certè Collegiorum Ma - giſtri & Opifices plerumq; iniqui ſunt ſtatutorum ac privilegio - rum ſuorum interpretes, qui non verentur, contra concedentis aut confirmantis mentem, ob privatam utilitatem, ea aut reſtrin - gere nimis, aut extendere. Undè non raròabſurda, iniqua, & Reip. pernicioſa ſtatutorũ interpretatio ab illis fingitur. Si igitur du -3 bium aliquod in illis occurrat, illud Superior tanquam ſtatuti auctor interpretatione juſtâ tollere poteſt ac debet. arg l. ult § 1. ibi: tàm conditor quàm interpreslegum ſolus Imperator juſtè exiſtima - bitur C. de legib.
Privilegia autem Collegiorum, quatenus mercimonii & o - pificiorum libertatem reſtringunt, ſtricti juris ſunt, nec ultra li - teram extentenda. Alberic: in l. hoc jure n. 32. de J & J. Mev. part 5. Deciſ 256. n. 2. Præterea Statutorum & Privilegiorum acceptio & interpretatio fieri debet juxta ſtatum ejus temporis in quo con - dita vel conceſſa ſunt. Jneſt iis naturaliter Conditio: rebus in eo - dem Statu manentibus. arg: l. pactum C. de Collat. Everhard. Conſ. 19. n 46. Vol. 2. Mev. ad Jus Lubec. L. 4. t. 13. art 3. in add. n. 13. 5Quando igitur ea quæ Collegium impetravit, præſenti rerum ſta - tuti non conveniunt, juſtè non obſervantur, ſedconcidunt, & vi - res quaſi extinctâ animâ, amittunt. l. tùm ex occaſione. ibi Bald. de Excuſ. tut: nec magis ea Collegium exigere debet (: licet non rarò exigat) quàm mutata reponere poteſt. Mev. d. l. Balth. Zahn. Jchnogr: jur: Municip. Cap. 38. n. 20. ubi ait: Privilegia collegiis mechanicis conceſſa, ubiq; concomitantem poſt ſe trahere inter - pretationem, ut ex utilitatis publicæ lege omninò æſtimentur Cothm. v. 1. Conſ. 47. n. 361.
De Diſpenſatione quæritur; An & quatenus Superior Statu - tum Collegij Opificum confirmans circa illud diſpenſare poſſit? Et ſci - endum eſt, ſi rationabilis cauſâ diſpenſationem ſuadeat, eam om - ninò invitis etiam ac contradicentibus (: ut plerumq; fit:) collegii Magiſtris & artificibus licitam eſſe. Qui enim leges poteſt dare, is etiam poteſt ſolvere. l. ult C. de legib. l. 3. de Re judic. per rationẽ non poteſt non id permitti, quibus politiæ cura & poteſtas in Rep. eſt. Jlla tribuit facultatem relaxandi vel diſpenſandi iis, qui legem præſcribunt. Ut concedendi rotuli Jus eſt Magiſtratuum, ita etiã eorum remittendi. Mev. ad Jus Lub. L. 4. t. 13. art. 3. Sic contra7 Statutum opificum, quo certum tempus (: gewiſſe wanderſchaffts Jahre:) præſcribitur illis, qui juris collegii participes reddi vo - lunt, rectè diſpenſatur, ſi quis aliàs optimè artificium didicerit, illudq; probaverit, quæ diſpenſatio interdum gratis, quandoque ſolutâ certâ pecuniæ ſummâ, concedi ſolet Vid. Joh. Georg. 11. Elect Saxon Ordin: Polit: tit von Handwercken 21. §. 6. ibi Nie - mand ſoll eher nicht zur Meiſterſchafft gelangen / er habe denn zuvor / ſo wohl in ſeiner Wanderſchafft / alß bey einem oder mehr Meiſtern deſſelben Orts / wo er Meiſter werden will / die in jedes Handwercks ordnung beſtimbte Zeit erfuͤllet / Jedoch daß ſolches in kleinen Staͤdten und Flecken ſo gar genau nicht geſucht / ſon - dern vornemlich dahin geſehen werde / ob er ſein Handwerck ehr - lich gelernet / und vor einem Meiſter beſtehen koͤnne. Undè cùm nuper Collegium ſartorum ab eo, qui per multos annos ut Magi - ſter alibi opificium exercuerat, novum experimentum tempusq́; peregrinationis exigeret, eo non obſtante, receptio illi injuncta fuit.
SUMMARIA. Statuta opificum, quæ monopolium ſapiunt, illicit a. n. 1. De illis remiſſivè. n. 2. Recenſentur ſtatuta &. conſuetudines Collegiorum iniquæ. n. 4. & ſeqq.
OPificum Statuta omnia, quæ Monopolium ſapiunt, illicita, legibusq; prohibita cenſentur, qualia multa in Tr. noſtro ad l. un. Cod. de Monopol. cap. 12. adduximus, quæ ibi videri poſ - ſunt;
Prægnantibus tamen ex cauſis Monopolia Superior aucto - ritate & conſenſu ſuo cognitâ cauſsâ rectè concedit. vid. d. tract. noſtr. cap. II. Mev. ad Jus Lub. d. l. & in Reſponſis juris adnexis. Marquard. de jure Commer. lib. 4. cap. 8.
Inter alia (ſunt enim ſanè immunera) etiam ſequentia, vel ob æquitatis rationem deficientem, vel ob irrationabilitatem, illi - cita habentur.
1. Statutum Collegii Opificum, quo Commentarienſium (der Stadt-Knechte) liberi à Collegio excluduntur, prout latè multis argumentis deducit Ant. Bullæus. in Comment. ad Ordinat. Crimin. Caroli V. art. 180. ubi Facultatem Juridicam Rinthelien - ſem ita pronunciaſſe teſtatur, cujus præjudicii hæc ſunt verba: Alß uns Decano, Seniori und ſaͤmbtlichen Doctoren der Juri - ſten Facultaͤt in der Holſtein-Schaumburgiſchen Univerſitaͤt zu Rinteln / vorgeſetzter Bericht / und darinnen pro & contra einge - fuͤhrte Motiven zugeſchicket und daruͤber unſere Rechtliche mei -nung32[33]Caput IV. nung ſambt deren Vornembſten gruͤnden gebethen worden. Demnach er - keñen uñ ſprechen wir vor recht: Ob wohl J K alß Stadt Diener der Stadt Hanover / perſona humilis, und deſſen officium vile geweſen / Dieweil dannoch derſelbe 1 infamiâ nec juris nec facti, per tradita Freheri, de Infam. Cap. 23. notiret. und 2 niemand ſonder erheblichen uhrſachen von Zuͤnfften / guͤlden und Aembtern aus / zuſchlieſſen. Immaſſen die in Anno 1548. und 1577. publicirte Policey Ordnung tit: von Handwercks - Soͤhnen und Geſellen &c. Klaͤrlich dahin ziehlen. 3 Der Stadt Diener in dem von Erbarn Rath der Stadt H dem Schuſter-Ambt daſelbſt ertheiletẽ Privilegio keinemeldung geſchichet dann auch 4 Wohlgemelter Rath ſol - che ihre Diener zweiffels ohne / fuͤr unehrlich nicht achtet / in dem dieſelbe nicht allein zu Captirung der Miſſethaͤter / ſondern auch andern ehrlichen Dienſten gebraucht werden / und endlichen 5 Vulgi ignobilis ſententia & obſervantia wenig zu achten / cùm ſoleat frequenter in peſſimos de - generare errores, hoc ptæſertim ſeculo corruptiſſimo, atq; adeò Legislatori meritó debeat eſſe ſuſpecta Oldend. Conſil. Marp. 3. n. 14. Vol. 1. Daß dem nach das Schuſter-Ambt der Stadt H vorgedachten J K. Tochter zu ihrem Ambt zuverſtatten / ſchuldig ſeyn V. R W. So ge - ſchehen 19. Aug: 1630. Et in hanc Sententiam inclinaſſe Facultatem Juridicam Francofurtenſem & Erfordianam, teſtatur Jdem Bul - læus d. l. Add. Carpzov. Part. 2. deciſ. 112. Ubi hoc præjudiciũ adduci - tur. Iſt euͤer geweſener Gerichts - und Stadtknecht / anitzo aber Marck - meiſter daſebſt P. V. vorhabens / ſeinem Sohn / auch P. V. genant / das Fleiſcherhandwergk lernen zulaſſen / immaſſen er ihn auch zu Meiſter C. S. Buͤrgern und Fleiſchhauern verdinget; Nach dem aber ſolches vor das Handwerck kommen / haben die Fleiſchhauer gedachten C. S. es ernſtlichen verwieſen / ſtehen auch in denen Gedancken / weil des Jungen Vater eine zeitlang Gerichts und Stadtknecht / deſſen Großvaier auch etliche Jahr Oberſtadtknckt zu Z. geweſen / es moͤchte daſſelbe dem Handwerge an ihrer Innung und bey andern Meiſtern den Fleiſchhauern auffruͤcklich ſeyn Ob nun wol faſt dafuͤr gehalten wird / als weren dergleichen Perſonen nichts weniger / als die Scharffrichter anruͤchtig / und derohalben ſie und die ihri - gen in ehrlichen Zunfften und Gemeinſchafften nicht wol zuleiden Dieweil aber dennoch ſolches in Rechten nirgend verſchen / die Gerichts und Stadt - knechte auch in Verrichtung ihres Ampts mit keinen unziemlichen Dingen uͤmbgehen / auch ſolches auff dẽ Doͤrffern von Schultheiſſen und Schoͤppẽ /Eſo24[34]De Statutis Ac Consvetudinibus. ſo vor ehrliche Leute / wie billich / gehalten werden / ſelbſten verrichtet wird / uͤber dieſes dergleichen boͤſe Gewonheit durch die Reichs-Abſchiede abge - ſchaffet / und der Eltern Zuſtand und condition den Kindern / zumale in dieſem Fall / da ſich der Junge P. V. wol verhalten / auch als er zur Welt ge - boren / ſein Vater noch nicht Stadtknecht geweſe / nicht præjudicirlichen ſeyn kan / ꝛc. So mag itzo genanter P. V. an ſeiner Gebur nicht getadelt / oder vor anruͤchtig gehalten werden / ſondern er wird zu der Fleiſcherzunfft und das Handwerckzulernen billich zugelaſſen; Es iſt auch ſolches der Zunfft nicht nachtheilig oder auffruͤcklich / V. R. W.]
Cœterum de jure Bavarico diſtinguitur in hac quæſtione, an Commentarienſes vel Lictores operam præſtent in reorum torturâ vel ſupplicio, an non: ut illorum filii excludantur, hi ve - rò non: Verba Conſtitutionis, quæ habetur lib. 4. tit. 1. Von Hand - wercks Zuͤnfften art. 2. hæc ſunt: Alßſich wegen der Ambt Knechte oder Schergen ehelichen Kindern / Ob die zu den Handwercken aufzunehmen / viel irrung begiebt / ſo thun wir hierinnen dieſe erleuterung / daß man die Kinder derjenigen welche mit dem Malefiz-Perſonen bey die ſtrengẽ frage / und Vollziehung der Peinlichen Urtel nichts zuſchaffen / noch Handanzu - legen haben / ohne Hinderung ſolte zur Lernung der gemeinen Handwercker kommen laſſen: Welche aber mit den Malefiz Perſonen / wie gehoͤrt / zu thun / und hand anzulegen haben / deren Kinder ſollen ſich der Handwercker enthalten / ſie weren dañ erzeiget und geborn / ehe ihr Vater zu ſolchẽ Dienſt / oder Schergen Ambts kommen / in welchen fall ſie nicht ſollen ausgeſchloſ - ſen ſeyn.
Jbidem cautum eſt: Daß der Meßner und Forſt Knechte Kinder ohne wiederrede und Hinderung zu denen Handwercken ſollen gelaſſen wer - den.
II. Statutum, quo excludituris, qui cum Carnifice edit, bi - bit, vel alio modo con verſatur; cùm Carnifices pro in famibus perſonis habendi non ſint. Atq; ita in Collegio Jehnenſi reſpon - ſum teſtatur D. Richter Deciſ. 80 n. 20 his verbis: Daß kein Nach - richterſeines ſtandes und Ambtshalber fuͤr Unehrlich zu halten / immaſſen dann andern Leuthen / ſo mit ihnen eſſen / trincken und nach gelegenheit uͤmb - gehen / derentwegen ihr Zunfftiges Handwerck zu legen / und ihrer Aembter zuentſetzen / ſich keines weges gebuhret noch zulaͤßlich.
Et35Caput IV.Et vidimus ſuperioribus annis Halæ Saxon: cum Carnifice iſtius loci Doctores aliosq; honoratiores Viros ſæpiùs ediſſe ac bi - biſſe, citra ullam exiſtimationis maculam.
Jdem eſt, ſi quis cum Carnifice vel Excoriatore equorum8 contraxerit, vel officinam ejus propter debitum ſibi traditam, al - teri locaverit. D. Richter d. Dec. n. 21. Jtem, ſi quis coactus fuerit ali - cui aurem vel naſum abſcindere. Jd d. l. n. 26. Jtem interficiens ca - nem, ſive caſu, ſive ex neceſſitate, utpote qui non ſit infamis. Pfeil. Conſ. 143 Georg Beat: in Cent. Sent. Saxon. licet in non nul - lis locis, bey den geſchenckten Handwerckern / aliter, ſed male obſervetur. Lindenſpür. in Comment. Ordin. Wurtenb. tit. 55. n. 7. quem refert Ph. Knipſchild. de Jur. & Privil: Civit. Imperial. lib 5. c. 2. n. 75.
Aliàs ad diſciplinam honeſtatemq; publicam pertinet, ut9 recipiendi in Collegia mercatorum & opificum ſint honeſtæ vitæ atq; famæ. Jndè phraſin hanc collegia illa opificum uſurpant: Die Aembter und Zuͤnffte muͤſſen ſo reine ſeyn / alß wenn ſie eine Taube ge - leſen hette. D. Mev. part. 5. Deciſ. 118. n. 1. Excitatur his moribus ſtu - dium ſectandi vitæ innocentiam, vitandiq; morum corruptelas. Jdeó in Collegiis Mercatorum atq; Opificum ab antiquo ſtrictior, quâm aliàs invaluit diſciplina. Mev. d. l.
III. Invalidum eſt ſtatutum, ne in Collegium recipiatur qvi10 viduam lictoris, eines Stadtknechts oder Buͤttels Wittib in uxorem ducit. Carpz. Deciſ. 81. ubi præjudicium, cujus verba hæc ſunt: Hat euer Buͤrger einer / euers geweſenẽ Buͤttels hinterlaſſene Witt - be vor 8. Jahren geheyrathet / und nach dem er ſich anitzo in eine gewiſſe Handwercks Innung begeben will / verweigern ſich die Meiſtere ihn aufzu - nehmen / und zur Innung zu laſſen. Ob nun wol gedachter euer geweſener Buͤttel vor eine anruͤchtige Perſon gehalten werden will / Dieweil aber dennoch deſſen Wittwe von ehrlichen Eltern geboren / und durch die mit dem erſten Ehemanne[geſchloſſene] Ehe nicht anruͤchtig worden / auch nach deme ſie anderweit ſich verehliget / des andern Ehemannes Standes billich genieſſen thut / ꝛc. So moͤgen dahero oberwehnte Innungsmeiſtere dem an - dern Ehemanne euerm Buͤrger die Innung mit Recht nicht verweigern /E 2ſon -36De Statutis Ac Consvetudinibus. ſondern ſie ſeyn denſelben / ihres Fuͤrwendens ungeachtet / in ihre Zunfft auffzunehmen ſchnldig / V. R. W.
IV. Qvodexcludit eum à Collegio, qvi uxorem ducit e - am, cum qva ante benedictionm ſacerdotalem rem habuit; vel qvam antea imprægnaverat. Carpz. part. 2. Conſt. 6. def. 13. Rich - ter. Deciſ. 80. n. 80 Indeq́ve Opilionis filiam in uxorem ducen - tem, qvam imprægnaverat, in collegium opificum recipiendum eſſe, tradit Carpz. Reſp. Elect. lib. 6. reſp. 100. ſubſecutæ ſcilicet nu - ptiæ purgant præcedens vitium, non tantum qvà liberos, ſed et - iam Parentes. Honori etiam matrimonii hoc tribuitur, ut qvi facto pœnitentiam agunt, perpetuâ pœnâ non adfligantur. Carpz. 12Lib. 3. Reſp. Elect. 99. Idem eſt, qvoad eum, qvi in matrimonium ducit ab alio imprægnatam. Carpz. d. Conſtit. def. 14. Putat tamen13 Mevius ad Jus Lubec. lib. 7. tit. 13. art. 3. in addit. ad n. 41. Conſve - tudinẽ non eſſe irrationabilẽ quæ talẽ in Collegiū non recipit. Etſi enim, inqvit, ſine illa per communejus non ſit inducendo crimen, ſed potius miſericordiæ & caritatis opus, juxta cap. inter qvem X. de ſponſal. ideo excluſionis pœna non congrua, ex moribus tamen non injuſté invaluit, ut ſtuprum ſic coërceatur, qvo non ſperan - tes honorata matrimonia eò magis abſtineant.
Accedit vulgaris opinio, vilem eſſe, qvi Conjugium per - ſonæ famoſæ & vitiatæ amplectitur. Item, Es ſey ein Schelm oder wolle noch einer werden / der eine Hure zur Ehe nimmet Mev. d. l. Verùm nobis prior ſententia æqvior & retinenda videtur. Il - lud minus dubii habet, ſemel receptum à collegio ob hanc cauſam ejici non debere, cum eje ctio illa pœnæ ſpecies ſit, qvæ ſine ma - gno crimine non irroganda. vid. Mev. d. l. & part. 11. dtciſ. 39. per tot. & in addit. ad. n. 39. ubi qvasdam regulas de receptione ho - minum in collegia mercatorum & opificum ponit; qvarum pri -15 ma hæc eſt: Qvos non infamia, aut vitæ vilitas maculat, & odioſos16 reddit ipſos, è Collegiis juſtè non excludi. 2. Vilitatem aut infamiam, qvæ pro cauſa excluſionis ſumitur, non cenſendam ex opinione vuſgi, ſed17 lege, moribus ac judicio civitatis. 3. Depoſitâ vitæ vilitate & adſumptobono -37Caput IVbonorato vel decoro ordine, vetut deſinente causâ, non eſſe amplius ju - ſtam excluſionem. Ex qvo qvi lictores, apparitores, ruſticæ con - ditionis fuerunt, mutant vitæ genus, & in ordinem civium reci - piuntur, jus petendi collegia nanciſcantur.
Generatim omnes, qvibus, ut recipi non poſſint, obſtat con - ditio vitæ, vel ſtatus, hâc depoſita, admitti debent, ſi non rema - net in novo ſtatu, qvod ex priſtino obfuit.
4. Liberos eorum, qvi ex vitio aut vilitate suá non potuerunt re - cipi, aut recepti in Collegio per ejus leges tolerari, non excludendos eſſe à jure & beneficiis Collegiorum ob maculam Parentum, ſi non mores & conditionem patris imitentur; Cùm iniqvum ſit ob vitia parentum liberos plecti, & in famiam in innocentes derivari, qvibus ſatis gra - ve eſt, habuiſſe parentes, qvorum memoria ipſis dolorem incu - tit, præterea onerare ſævum. Miſericordiâ atqve veniâ digni, qvi alie no, non proprio laborant vitio l. legem 7. C. de natur. libr. Qvo - rum itaqve parentes furti, adulterii, falſi, vel ſimilium criminum Rei & damnati fuerunt, ipſi inſontes nullo jure indignihabentur opificum collegio. Carpz. part. 3. Deciſ. 298. ubi hoc præjudicium legitur: Als der Vater verſtorben / wil deſſen Sohn H. T. ſo bey der Hand - lung erzogen / ſich in Innung begeben! auch darnebẽ des beneficii der Kraͤh - mer-Soͤhne / ſo nur anderthalben Thlr. zu geben ſchuldig / ſich gebrauchen. Ob nun wol ſein Vater ſeiner Beguͤnſtigung wegen / der Innung und de - rer Gerechtigkeit verluſtig worden. Do aber dennoch dafuͤr es ſich anſehen laͤſſet / beruͤhrtes Innungs ſtatutum in Anſehung der Soͤhne und in derer favor aufgerichtet worden / dahero des Vaters Beguͤnſtigung dem Soh - ne uͤmb ſo viel deſto weniger nachtheilig ſeyn kan / ꝛc. So hat H. T. des be - neficii, welche ſonſten den Krahmer-Soͤhnen zu ſtehet / ſich zu gebrauchen wol fug / und mag er demnach andern auſſer der Innung ſich befindlichen Buͤrgers-Soͤhnen gleich / die Gebuͤhr der Innung zu entrichten nicht ge - drungen werden / V. R. W.] Add. Mev. part. 5 Deciſ, 118. per tot. u. bi loqvitur in caſu, qvo alicujus mater de atroci crimine diffama - ta eſt. Multo minus juſtum eſt, per eorum liberos etiam alios ex - cludere. v. g qui filias aut viduas capitis aliaq; pœnâ affectorum duxerunt in matrimonium. Ex probabili tamen ratione, ut pru -19E 3denter38De Statutis Ac Consvetudinibus. denter monet Mevius d. l. Magiſtratus Civitatum poteſt condere ejuſmodi ſtatuta, aut opificiis indulgere privilegia, per qvæaliqvi ex parentum vitiis ab iſtis arceantur, non ut puniant innocentes ſed ut deterreant illos ex liberorum infortunio à delictis. Qvæ ta men ſtatuta ſtricti juris, ultra verborum tenorem non extendenda,20 nec ſic exercenda, ut devergant in pœnam inſontum.
V. Staturum, qvod removet ab officio ad tempus rolegatum, ob delictum, qvod infamia non ſeqvitur per l. relegati 4. de interd. & releg. Coler. p. 2. Deciſ. 285. n. 3. Carpz. p. 4. conſt. 47. def. 12. 21Richter d. dec. n. 34. Idem eſt qvoad eum, qvi poſt torturam ab -22 ſolutus eſt, qvia nec hic hic infamiâ notatur. Freher. de infam. L. 3. c. 5. n. 11. Menoch 1. præſumt 93. n. 2. Richt. d. l. n. 30. ubi præ - judicium refert Knipſch. d. tr. L. 5 c. 2. n. 77. Multo minus autem ob delictum aliqvod tantum inculpatus, lite pendente, ex colle - gio removendus, licet in præſentia Carnificis cum comminati -23 one torturæ, examinatus fuerit. Richt. d. l. n. 32. & ſeq.
Ex qvo etiam peſſima illa conſvetudo (qvam tamen ut repagut lum honeſtatis tolerari poſſe putat Bornit. de rerum ſuffic. lib. 2. cap. 5.) qvâ ſi contingat, opificum alqvem ab alio injuriâ affe - ctum eſſe, reliqvi ejusdem opificii cum injuriato ulterius operari recuſant, daß wenn ein Meiſter oder Handwetck geſell von jemanden ge - ſchmaͤhet worden / andere beneben ihme nicht arbeiten / ſondern ſelbigen das Handwerck einlegen wollen: Imperii conſtitucionibus merito improba - ta, & iujuriatum in opificii conſortio ad finem usqve litis admit - tendum eſſe, juſtiſſimè ſancitum eſt; injuria enim viro bono nul - lam maculam inurere debet, qvin non is in poſſeſſione bonæ fa - mæ maneat. l. 17. § 12. ad municip. l. ult. C. de ordin. cognit. Crav. conſ. 280. vol. 2 Sed in hunc usqve diem multis in locis, conſtitutio il - læ Magiſtratuum negligentiâ non ſervatur. Vid. ord. Pol. Imp. de anno 1548. tit. von Handwercksſoͤhnen §. 1 & de anno 1577. tit. 38.
VI. Statutum, ut in collegium non recipiatur, qvia alibi do - micilium habuit, der anderswo Feuer und Rauch gehalten. Repu - gnat onim communi libertati, impedit civitatum utilitatem, & o. pifi -39Caput IV. pificiorum vigorem, ſapit monopolium, caretqve omni ratione & æqvitate. Mev. d. l. in addit. ad n. 38. ubi hanc ſententiam non fine odio & invidia aliorum, aliqvando obtinuiſſc, ait.
VII. Statutum qvo plus temporis ad diſcendum, atqve opus25 eſt, in aliorum incommodum, injungitur. Decian. tract. crim. Lib 7. c. 21. n. 16. Boſſ. tit. de muner. & Colleg. n. 4.
SUMMARIA. Statutum collegij opificum ſubſiſtit, ut non niſi legitimè natus in illud recipiatur. n. 2. Quidin legitimatis. n. 2. 3. Quid ſi quis literas legitimæ nativitatis, Geburtsbrieff / afferre non poſſit? n. 5. An filius expoſitus in collegium recipiendus? n. 6. Teſtimoniales vitæ neceſſariæ. n 7. Legitimumtempus ad diſcendum opificium requiritur. n. 8. Si diſcipulus auffugiat, an de novo integrum tempus diſcere debeat? n. 4. Valet ſtatutum, ne quis extra opificium uxorem ducat. n. 11. quibus conditionibus n. 17. & ſeqq. Statutum, ne quis in duobus Collegiis ſit, juſtum. n. 24. limitatio. n. 24. Statutum, ne jus plures diſcipulos habeat. n. 26.
VIdeamus de non nullis Opificiorum ſtatutis, de quibus dubi1 tari ſolet, an licita ac valida ſint! Pro validis autem habentur. 21 Statutum, ut nemo in Collegramrecipiatur, niſi legitimèſit40De Quibusnam Statutis. ſit natus, eoq; nomine literas teſtimoniales exhibeat, einen ge - burthsbrief Beſold. de jure Colleg. Cap. 2. n. 2. Carpz. p. 2 Conſt. 6 def. 12. quod tamen ad legicimatos per ſubſequens matrimonium non extenditur Stephan. de jurisdict: lib. 2. part. 2. c. 7. n. 39. utpote qui - bus etiam dantur literæ teſtimoniales, quod ſint legitimé nati, ex probis & honeſtis parentibus, ac thoro legitimo, Von ehrlichen Eltern / und aus einem rechten unbefleckten / ungetadelten Ehe - bette herkommen und gebohren / Carpz. d. l. def 15. Richter. Deciſ. 380. n. 17. In tantum, ut licet ſtatutum legitimatos expreſſis verbis excludat, nihilominus ob iniquitatem non valeat. Weſenb. in §. 412. Jnſt. de Nupt. Carpz. Jurisp. Conſiſtor. L. 2. def. 237. Ex quo etiam filii opificis nati, antequam Opifex Magiſter fieret opificii, æquè dicuntur filii Magiſtri, Meiſters Kinder / & proinde horum quo - que Privilegiis gaudent, ac ſi à Magiſtro opificii nati fuerint. Carpz. Jur. Sax. p. 2. C. 10. def. 32. n. 10.
Quæritur autem, ſi quis ut Magiſter mechanicarum artium (ita vocatur lib. 3. Conſtit. Sicul. 36.): teſtimoniales de nativitate le - gitimâ exhibere nequeat, fortè, quòd tantô tempore belli vel pe - ſtis parentes, & qui notitiam rei habùere, omnes obierint, ſem - per tamen prolegitimê nato ex his parentibus à vicinis habitus fuerit, an nihilominus in collegium recipi debeat? Ita nobis in hâc controverſiâ nuper exortâ viſum fuit.
Quæritur etiam ſtante tali ſtatuto, utrum filius expoſitus ein Findelkind, in collegium ſit recipiendus? quod negatur: quamvis enim aliàs receptum ſit, in dubio honeſtos cujuscunque natales exiſtimandos eſſe. Palæott. tr. de Spuriis Cap. 20. Legis ta - men hæc præſumtio eſt, non probatio, eamq; ob cauſam in ſtatu - tis, quæprobationem requirunt, locum non habet. Poſito itaque quod de jure infans expoſitus præſumatur legitimus; non tamen latisfieri videtur ſtatuto, requirenti probationem legitimæ nati - vitatis ab eo, qui in ordinem ſe recipi poſtulat. Et ita ſæpius pro - nunciatum teſtatur Joach Cluten. in Diatrib. Juſtin. 5. q. 27.
Imó præſumtio potius eſt, ejusmodi infantes, quod pletumquelibe -41Caput Vliberi ex illegitimo coitu procreati, exponantur, rarenter veró de liberis legitimè natis exempla expoſitionis proferri queant. Speidel. in Specnl. lit. H n. 41 in ſin.
2 Ut ls, quiin Collegium recipi vult, teſtimonium vitæ ho -7 neſtæ producat, einen Schein ſeines ehrlichen verhaltens. D. Richt. d. Dec. 80. n. 19.
3 Ut nemo recipiatur, niſi edoceat, ſe per legitimum8 tempus opificium didiciſſe, daß er ſein Handwerck redlich erler - net / und einen Lehrbrief aufweiſe curſuq; peregrinationis peracto (peregrinatio enim ad ertificii conſummationem utilis: Gryph. Oecon. legal. lib. 1. c. 23. n. 52.) prævioq; examine artis ſuæ ſpecimen & experimentum ediderit, daß er zuvor uf ſeinem Handwerck Gewandert und das Meiſterſtuͤck gemacht habe / Steph. a. tr. c. 8. n 54 Bornit. de rer. ſufficient. lib. 2. cap. 5. Beſold. tr. c. 2. n. 2. quia aliàs præjudicium & damnum Reip. inferretur, ſi imperiti ad ex - ercendam artem, quam nondum perfectè did cerunt, admitteren - tur, ne quis priusefficiatur Magiſter quàm diſcipulus. Steph. d. l. n.9 54. ſunt multi αυτο δίδακτοι, qui ſicuti artem ex ſeipſis habent, ita raro perfecti ſunt. Vnde poſtea fiune pſeudo artifices Stuͤmpler und Huͤmpler / die die Arbeit verderben / Prov. 26. v. 10. Lather. de enſu. lib 3. c. 20. n. 18 Ergo neceſſe eſt ut probentur à Magiſtris ſuis l 57. de V. S. quibus ſi pares ſint meritò pro perfectis haben - tur, ipſo Salvatore noſtro teſte. Et tunc pro ipſis ſtat præſum -10 tio, quód ſint periti & idonei ipſisq; etiam ſuà in arte credicut, do - nec probetur contrarium. Menoch. 2. præſumt. 86. n. 6. Poſſuntq; alios pueros iternm erudire. l. fin. C. de excuſ. tut. Gryph. d. l. n. 65. Steph. d. l. ubi ex Franc. Marci. pare. 1. quæſt. 165. n. 6. monet, ejusmodi examinationem fieri debere à tribus vel quatuor Magi - ſtris, iisq; minus ſuſpectis, absq æmulatione; contra quod moni - tum ſæpius, peccare artifices, experientia docet. Vid Ordin. Wür.11 tenb. Tit. 55 §. 5. & ſeqq. ibi Daß gleich wie von alter / noch foͤr - der / dergleichen unzeitige Stuͤmpler / vor endung und außgangFder42De Quibusdam Statutis. der beſtimbten Lehr Jahren / weder fuͤr Geſellen / noch fuͤr Jungen paſſiret werden ſollen / & §. 6. ibi: Daß auch hinfuͤran kein Handwercksmann in unſern Staͤdten und Flecken eigener Mei - ſier zu ſeyn / und Werckſtatt zu halten zugelaſſen / oder auffge - nommen werde / er ſey dann zuvor von den ſonder verordneten Meiſtern ſeines Handwercks / an probirten Meiſter Stuͤcken / und Materien geſchickt und taugendlich erkennet und erfunden. Conſtit. Provinc. Sax. Gothan. part. 2. l. 39. ibi: Wir wollen auch gaͤntzlich verhuͤtet und abgeſchaffet wiſſen / daß Unzuͤnffti - ge und Stoͤrer ſolchen zu abbruch eines und des andern Orts ein - ſchleichẽ &c. Notandum etiam hic eſt talibus αυτοδιδάκτοις non poſſe Magiſtratum jus collegii concedere, niſi à Magiſtris ac opificii pe -12 ritis examinati ac probati fuerint. Nota quoq; eſt abrogatio juris conducendi operas privatorum ſartorum, qui in arte nondum probati, die keine approbirte Meiſter ſind. Meiſchner. Tom. 4 Camer. Deciſ 27. n. 15
Quod tamen ſecus, quoãd opificis uxorem vel filiam, quæ etiam per Miniſtros expertos, opificium exercere poteſt. Steph. d. l. n. 55. Richt. d. Dec: 80. n. 42.
Quæritur autem; ſi diſcipulus Magiſtro alicui conceſſus ut certos annos apud ipſum permaneat, & artem addilcat, ante annos completos aufugiat, & poſtea redeat, an teneatur de no - vo ad integrum tempus, an veroad tot dies quibus abfuit? & po - ſterius æquius videtur. per l. ſervus. §. 1. de ſtatu lib. Wehener. Obſ. Pract. verb. Zunfft Rüding Cent. 1. Obſ 165. Beſoſd. d. tr. c. 1. in fin.
IV. Ne quis extra opificium nxorem ducat, daß ein Witt - ber oder Geſell in das Handwerck freyen muͤſſe. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 2. c. 7 n. 45. & ſeq. Speckhan. Cent. 3. quæſt 5. Claſ 1. Be -16 ſold. tbeſ. Pract. v. Handwerck. Quod eo fine conſſitutum vide - tur, ut opificia rectius in ſuâ integritate conſerventur. Zahn. Jch - nogr. Jur. Municip c. 38. n. 11. vid. tamen Juſt. Sinold: de Stat. reiRom:43Caput VRom. vol. 2. Diſp. 9. theſ. 9. lit. b. & Mev. in addit. Commentar. ad Jus Lub lib. 4. t. 13 art. 3 n. 40. ubi in hoc caſu hæc obſervatu dig - na adfert. I Non niſi ex ſtatuto matrimonii libertas adimenda eſt17 iis, qui opificium exercere in urbe cupiunt. Jdeó non alia opificia vel coll gia neceſſitatem ox ſuis ducendi irrogare poſſunt, niſi quibus tale ſtatutum eſt, ſic expreſſe ſonans, ut quisq; recipien - dus ducere tenetur. 2 ad neceſſitatem talis conjugii non valet18 collegarum Conventio, ſed requiritur Conſenſus vel Confirma - tio ſuperioris Nec enim libertas conjugiorum poteſt eſſe ſub ar - bitrio privatorum, ut legem quam velint, dicere poſſint, nec ad collegii negotia pertinet de iſtâ diſpoſitio. Ambitioſum foret ſta - tutum, ideoq; iuvalidum, quod egreditur ea, quæ collegii pro - pria ſunt.
3. Ad eos ſpectat, quibus ducenda uxor, non qui habent. Ab -19 ſurdum judicavi, ideo quòd uxurati ſtatutotali parere nequeunt, eos velle excludere aut non recipere in Collegium, quod à mente ſtatuti alienum nimisq; iniquum foret, matrimonium fa - cere cauſam excludendi artifices ab uſu artis. Didici ipſo uſu, quanto abuſu & cum publico detrimento, per obtentum talis ſta - tuti opifices conatiſunt optimos artifices non à Collegio ſaltim ſed per talem auſum à Civitate removere.
4 Civiliter accipiendum eſt, eâ mente, ſi ſint ſub collegio,20 quæ duci poſſint. Siquidem viduæ aut filiæ Magiſtrorum non ad - ſint eo tempore, quo Collegii jus petitur, non poteſt obtrudi a - lia. Si adſint, ſed vel nondum per ætatem habiles ad matrimoni - um, vel per Corporis animiq; vitia & morbos ineptæ, vel ætate ducenti nimis impares; ut vetulæ, quæ Matris locum habere pos - ſent, vel non integrævitæ ac famæ, vel moribus ſic corruptæ, ut juſta recuſandi cauſa ſit, non eſt irroganda ducendi neceſſitas, quæ cum ratione injungi nequit.
5. Si vel parentes elocare, vel fœmina nubere recuſet, viſum21 de cætero permittendum ducendi libertatem; cùm debita matri -F 2monii44De Quibusdam Statutis. monii libertas electionem tribuat ducturo, nec amplius reſtrin - genda ſit, ſatis jam per ſtatutum coarctato. Quæ ut viduæ & filia - bus beneficium tribuit, ita & ducendi neceſſitatem injungit, quâ quæ exſolvi volunt, remittunt jus ſuum alteri. Jmprobus mos a - deoq; ſub ſtatuto non tegendus eſt, vel cortam opifici perſonam, quæ diſpliceat, obtrudere. Nec dubitari ju dicare pro libertate, ubi qui unam eligendo ſatisfacere voluit ſtatuto, recuſatur:
6 Stricttë id ſtatutum accipiendum, & in dubio præter id pro libertate matrimonii judicandum eſt.
7 Reſtrictum eſt ad ex traneos à Collegio: ſemel in ad reco - ptorum filii ab illo ſunt immunes.
V Statutum, ne quis ſimul in duobus collegiis ſit, ad evi - tandam confuſionem, multaq; alia, quæ inde oriri poſſunt in - commoda l. Conſulta. 23. C. de Teſtam: Unum quodq́; enim opifici - um unius hominis indolem & vires exigit, nec pluribus unus ſuf - ficere poteſt; & intentiòad plura parum proficit. Unde vulgò di - citur wer viel Handwercke zugleich lernet / der lernet ſelten eines wohl und recht Berl. part 1. Deciſ. 26. n. 2. Et hinc puniendos eſſe, qui alterius officio ſeſe immiſcent, proditum eſt l. in Provinciis C. de numer. & actuar. l. hac parte. C. de proxim: Sacror: Serin: D. Rich -25 ter. Deciſ. 80 n. 39. Secus tamen hoc eſſe, ſi quis per longum tem - pus in duobus Collegiis fuerit, vel aliam juſtam cauſam habeat, hocq́; caſu eum in utroq; collegio tolerari poſſe, ait Jdem. l. n. 39. 26Et qui ita duas diverſas artes Mechanicas exercet, ad onera & ſta - tuta utriusq; collegii obligatur. c. poſtulatis. 15. X de Conceſſ: præb. l. pen de offic: Aſſesſ. l. 13. §. 4. ad SC. Treb: Carpz. part. 3. Conſt. 18 def. 25. n. 12.
VI, Statutum, qvo qvis prohibetur plures diſcipulos ha - bere: Daß ein Meiſter nicht zuviel Lehriungen haltendarff. Item, daß man keinem frembten Meiſter in eine Stadt bringen /und45Caput V. und im Hauſe ſchaffen laſſe: oder daß einer einen Geſellen halten wolte. Lindenſpur ad ordin, Prov. Würtemb. tit. von Handwer - ckern 55. n. 9. Knipſch. d. c. n. 37.
Qværitur autem, an ejuſmodi privilegium, daß einer kei -28 nen frembden Meiſter oder Geſellen in ſeinem Hauſe arbeiten laſſe / ſeſe extendat ad loca privilegiata vel exempta, v.g. Aulam Principis, Domum Nobilis in civitate habitantis &c. Neg. Atqve ita nuper judicavimus, dictatâ mulctâ contra collegium ſartorum, qvod id privata auctoritate auſum fuerat.
SUMMARIA. Statutorum opificum finis. n. 1. Opificum machinationes. n. 2. Effectus Statutorum. n. 3. Obligatio ſtatutorum quo[ꝙ́]ſe extendat. n. 5. Limites ſtatutorum ſervandi. n. 6. Quod ſupra jurisdictionem Collegiorum eſt, nullum debetur n. ult.
LEgum ſeu ſtatutorum, qvibus collegia opificum conſtituun.1 tur, finis proximus eſt, ut ordo inter artifices & opifices ſer - vetur; artes & opificia ad utilitatempublicam rite & recte exer - ceantur: Stoͤhrer und Pfuſcher / ſo ihr Handwerck nicht recht erlernet / abgeſchaffet werden / confuſiones artificum evitentur; Minime vero, ut ſæpe per abuſum fit, monopolicam pravitatemF 3exerce -46De Statutorum Fine Et Effectu. exercere, propriis commodis ſtudere, ac pro libitu operas vel o - pera æſtimare.
Utcunqve enim opificia ad uſum qvotidianum neceſ - ſaria, & ob bonum finem conſtituta ſint, malitia tamen & abuſus, ut alibi, maxime etiam apud hoc hominum genus invaluit. Teſte namqve experientia tot machinis & decipiendi artificiis pleriqve op fices inſtructi ſunt, ut oculatum etiam Argum obcæcare, vel cautiſſimos quosqve circum venire valeant. Speidel. Specul. var. ju - rid. lit. H. n. 41.
Effectus ſtatutorum eſt: Obligatio, qvæ tonet collegiatos ſive eos, qui ſunt ex Collegii numero die Zunfftbruͤder und Hand - wercksgenoſſen; etiam in alio foro, qvam in foro Collegii, qvoad cauſarum deciliones, non verò qvoad modum procedendi in ju. dieiomam cujusqve judicii ſtylus ſervari debet. Schneidvv. ad §. jus autem n. 15. de Jur. nat. Gent.